ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ

Ο Ιπποκράτης ήταν γιος του Ηρακλείδη και της Φαιναρέτης, εγγονός του Νέβρου, απόγονος του Ηρακλή από την πλευρά της μητέρας του και απόγονος του Ασκληπιού από την πλευρά του πατέρα του.
Δηλαδή ανήκε στο ιερατικό-ιατρικό γένος των Ασκληπιαδών, ο δε παππούς του ήταν εξέχων Ασκληπιάδης.
Με τη σύζυγό του, Αβλαβία, ο Ιπποκράτης έκανε δύο γιους, το Θεσσαλό και το Δράκοντα, που αναδείχθηκαν σε επιφανείς ιατρούς, καθώς και μία μη ονομαζόμενη κόρη, που παντρεύτηκε τον ιατρό Πόλυβο.
Για την καταγωγή του ιατρού Ιπποκράτη από την Κω δεν προκύπτει καμία αμφισβήτηση, όμως για τη χρονολογία γέννησής του υπάρχουν πολλές αντικρουόμενες πληροφορίες.
Με βάση αυτές ο Ιπποκράτης γεννήθηκε το 501 ή το 490 ή το 475 ή το 460 π.Χ.
Από τους περισσότερους Ιπποκρατιστές γίνεται αποδεκτό το 460 ως έτος γέννησής του και ως ημερομηνία η 27η Αγριανίου (12η Οκτωβρίου) επί επωνύμου άρχοντος Αβριάδα.
Πέθανε στη Λάρισα σε ηλικία 85 ή 90 ή 104 ή 109 ετών και κατά το Σωρανό τάφηκε μεταξύ Γυρτώνος (Μακρυχωρίου) και Λάρισας.
Ο τάφος του φέρεται να υπήρχε μέχρι το 2ο μ.Χ. αιώνα, ενώ το 18ο αιώνα φέρεται να εντοπίστηκε από το Ρήγα Φερραίο βρισκόταν στο οθωμανικό νεκροταφείο του Αρναούτ Μαχαλά έξω από τη Λάρισα, ο δε Άνθιμος Γαζής λέει ότι είδε (αλλά δεν κατέγραψε) την επιγραφή του.
Η πόλη της Κω δημιουργήθηκε στη σημερινή τοποθεσία με “συνοικισμό” μόλις το 366 π.Χ. Μεταξύ 450 και 366 π.Χ. υπήρχε η “Κως η Μεροπίς” κοντά στη σημερινή τοποθεσία. Συνεπώς ο Ιπποκράτης γεννήθηκε είτε στην “Κω τη Μεροπίδα” είτε σε κάποια άλλη κώμη του νησιού.
Οπωσδήποτε διδάχθηκε την ιατρική μέσα στην οικογένεια και στο εξέχον γένος του, που συγκροτούσε τη Σχολή της Κω, μία από τις δύο σημαντικότερες της αρχαιότητας, και ασφαλώς είχε καλή γνώση των θέσεων της δεύτερης, της Σχολής της Κνίδου, ειδικά αν όντως μαθήτευσε κοντά στον Ηρόδικο τον Κνίδιο, έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Κνιδίας Σχολής.
Ως διδάσκαλοι του Ιπποκράτη αναφέρονται επίσης ο ρήτορας Γοργίας ο Λεοντίνος και ο φιλόσοφος Δημόκριτος ο Αβδηρίτης, ωστόσο οι σχετικές πληροφορίες δεν φαίνεται να ευσταθούν.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο Ιπποκράτης είχε προνομιακή πρόσβαση στη συσσωρευμένη γνώση ενός από τα κορυφαία ιατρικά ιδρύματα της εποχής του και κατά πάσα πιθανότητα πήρε όλη την εγκύκλια μόρφωση, που είχαν οι σημαντικοί Έλληνες του 5ου π.Χ. αιώνα.
Ο Ιπποκράτης είναι ο πρώτος, που διαχώρισε την ιατρική από τα θεολογικά δεσμά του ιερατείου των Ασκληπιαδών και έθεσε τα επιστημονικά της θεμέλια.
Η άποψή του ότι οι ασθένειες δεν είναι θεόσταλτες, αλλά είναι κάτι το φυσικό και ανθρώπινο, ακούγεται ως βλασφημία ακόμη και σήμερα σε μερικούς θρησκευόμενους χριστιανούς, πόσο μάλλον τότε στο ίδιο του το γένος.
Οι αντιλήψεις του πρέπει να ισοδυναμούσαν με κήρυξη πολέμου σε μία από τις ισχυρότερες συντεχνίες της εποχής εκείνης, η οποία όφειλε την κοινωνική της ισχύ στον ασφυκτικό έλεγχο και στη συσκότιση προς τα έξω της ιατρικής γνώσης.
Άλλωστε τουλάχιστον μέχρι την ελληνιστική εποχή (323 – 30 π.Χ.) στο Ασκληπιείο εφαρμοζόταν η παραδοσιακή εγκοίμηση των ασθενών στο άβατο, οπότε ο Θεός Ασκληπιός εμφανιζόταν στα όνειρά τους και τους υποδείκνυε τη μέθοδο θεραπείας. Στην αναπόφευκτη λοιπόν αντιπαλότητά του με τους πανίσχυρους Ασκληπιάδες μπορούμε να αποδώσουμε και τις συκοφαντίες ότι ο Ιπποκράτης, είτε πυρπόλησε το ναό του Ασκληπιού (και γι’ αυτό υποτίθεται ότι κατέφυγε στη Θεσσαλία) είτε έκαψε τα παλαιότερα ιατρικά συγγράμματα (για να εδραιώσει τη δική του ιατρική άποψη). Πρόκειται σαφέστατα για συκοφαντίες, διότι σε καμία αρχαία πηγή δεν καταγράφεται ποινική δίωξη του Ιπποκράτη για εγκληματική δραστηριότητα. Μάλιστα, είναι πολύ πιθανό οι συκοφαντίες αυτές να χαλκεύθηκαν σε χρόνους πολύ μεταγενέστερους, διότι το αρχαιότερο εύρημα στο Ασκληπιείο χρονολογείται έναν αιώνα μετά τη γέννηση του Ιπποκράτη.
Ήταν λοιπόν απόλυτα φυσιολογικό ο Ιπποκράτης να μην ασκήσει την ιατρική εντός του Ασκληπιείου και πράγματι από καμία πηγή δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο. Ωστόσο πρέπει να τονίσουμε ότι ο Ιπποκράτης όχι μόνο δεν διώχθηκε από τους Κώους, αλλά αντίθετα μπόρεσε να ιδρύσει στην Κω σχολή, στην οποία δίδασκε την ιατρική επιστήμη.
Περίπου μία δεκαετία πριν ή μετά το θάνατο του Ιπποκράτη έγινε ο συνοικισμός της Κω και άρχισε η άνθηση του Ασκληπιείου.
Εν τούτοις η ιατρική σχολή του Ιπποκράτη συνέχισε να λειτουργεί και έδωσε σημαντικά ονόματα στον ιατρικό κόσμο της εποχής. Μπορούμε λοιπόν να ευφυολογήσουμε ότι το αρχαίο κράτος της Κω είχε πετύχει το διαχωρισμό του από την … εκκλησία.
Επειδή δεν είναι γνωστό πού στεγαζόταν η σχολή, επί τουρκοκρατίας εμφανίσθηκε από δυτικούς περιηγητές η άποψη ότι η διδασκαλία γινόταν κάτω από τον αποκαλούμενο «πλάτανο του Ιπποκράτη».
Κάποια στιγμή, ο Ιπποκράτης έφυγε από την Κω και περιόδευσε για άγνωστο χρονικό διάστημα σε πόλεις και μέρη, για τα οποία δεν υπάρχουν ασφαλείς πληροφορίες.
Αυτό φαίνεται ότι έγινε περισσότερες από μία φορές και ορισμένοι μελετητές αποδίδουν τις μακροχρόνιες περιοδείες του στην ταραγμένη εποχή, που έζησε. Όντως ο Πελοποννησιακός πόλεμος διήρκεσε από το 431 (όταν ο Ιπποκράτης ήταν 29 ετών) ως το 404 (όταν ήταν 56 ετών), δηλαδή διήρκεσε στο παραγωγικότερο μέρος της ζωής του.
Ωστόσο η επιλογή του να γίνει περιοδευτής ιατρός, μάλλον του επεβλήθη από λόγους γνωστικούς και μεθοδολογικούς, αφού η προώθηση των επιστημών απαιτεί ερεθίσματα και γνώσεις, τα οποία κατά πάσα πιθανότητα ο Ιπποκράτης αναζητούσε και εκτός Κω.
Τα σημαντικότερα στοιχεία, που εισήγαγε ο Ιπποκράτης στην ιατρική είναι ότι:Τα νοσήματα είναι αποτέλεσμα κάποιας ανθρώπινης ή φυσικής αιτίας και όχι θεϊκής βούλησης. Είναι τεράστια η επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στη σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου.
Κάθε άνθρωπος διαθέτει μια εσωτερική δύναμη, τη φύση. Αυτή είναι η άμυνα του οργανισμού, την οποία οφείλει να ενισχύει ο ιατρός για την πληρέστερη ίαση του ασθενούς.
Θεώρησε τον ασθενή ως ψυχοσωματική ολότητα και δεν επικεντρωνόταν μόνο στην ασθένεια, έδωσε βαρύτητα στον τρόπο διατροφής ανάλογα με την ηλικία, την εποχή και το φυσικό περιβάλλον.
Στον Ιπποκράτη αποδίδεται και μια σειρά από συγγράμματα, η Ιπποκρατική Συλλογή (Corpus Hippocraticum), και φυσικά ούτε από τον ίδιο έχουν συγγραφεί ούτε όλα καταγράφουν τις απόψεις του.
Το πρόβλημα επιτείνεται από την παραδοχή ότι κάποια έργα της Συλλογής ανήκουν στη Σχολή της Κνίδου. Έτσι, ανάλογα με τους μελετητές η Ιπποκρατική Συλλογή περιλαμβάνει 53 ή 57 ή 60 ή 64 ή 74 έργα γραμμένα στην ιωνική διάλεκτο, ενώ οι Κώοι μιλούσαν τη δωρική.
Μόνο αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα, καθώς η ιωνική ήταν η διάλεκτος των λογίων ανεξαρτήτως της καταγωγής τους.
Η πρώτη απόπειρα έκδοσης της πλήρους συλλογής αποδίδεται στον Βακχείο τον Ταναγραίο τον 3ο π.Χ. αιώνα.
Ήδη από την αρχαιότητα μελετητές και σχολιαστές, όπως ο Γαληνός ο Περγαμηνός, αρνούνταν να συνδέσουν με τον Ιπποκράτη όλα τα έργα, που του αποδίδονταν.
Η μελέτη των γλωσσικών και άλλων χαρακτηριστικών χρονολογεί τον κύριο όγκο της Ιπποκρατικής Συλλογής μεταξύ 450 και 340 π.Χ.
Παρακάτω παρατίθεται ο αποκαλούμενος Όρκος του Ιπποκράτη και η μετάφρασή του:

Ο Όρκος του Ιπποκράτη

Ὄμνυμι Ἀπόλλωνα ἰητρόν καί Ἀσκληπιόν καί Ὑγείαν και Πανάκειαν καί θεούς πάντας τε και πάσας, ἵστορας ποιεύμενος, ἐπιτελέα ποιήσειν κατά δύναμιν καί κρίσιν ἐμήν ὅρκον τόνδε καί ξυγγραφήν τήνδε.

Ἡγήσεσθαι μέν τόν διδάξαντά με την τέχνην ταύτην ἴσα γενέτῃσιν ἐμοῖσι, καί βίου κοινώσεσθαι, καί χρεῶν χρηίζοντι μετάδοσιν ποιήσεσθαι, καί γένος τό ἐξ αὐτοῦ ἀδελφεοῖς ἴσον ἐπικρινέειν ἄρρεσι, καί διδάξειν τήν τέχνην ταύτην, ἥν χρηίζωσι μανθάνειν, ἄνευ μισθοῦ καί ξυγγραφῆς, παραγγελίης τε καί ἀκροήσιος καί τῆς λοιπῆς ἁπάσης μαθήσιος μετάδοσιν ποιήσασθαι υἱοῖσι καί τοῖσι τοῦ ἐμέ διδάξαντος καί μαθηταῖσι συγγεγραμμένοις τε καί ὡρκισμένοις νόμῳ ἰητρικώ, ἄλλῳ δέ οὐδενί.

Διαιτήμασί τε χρήσομαι ἐπ᾿ ὠφελείῃ καμνόντων κατά δύναμιν καί κρίσιν ἐμήν, ἐπί δηλήσει δέ καί ἀδικίῃ εἴρξειν.

Οὐ δώσω δέ οὐδέ φάρμακον οὐδενί αἰτηθείς θανάσιμον, οὐδέ ὑφηγήσομαι ξυμβουλίην τοιήνδε˙ ὁμοίως δέ οὐδέ γυναικί πεσσόν φθόριον δώσω.

Ἁγνῶς δε καί ὁσίως διατηρήσω βίον τόν ἐμόν καί τέχνην τήν εμήν.

Οὐ τεμέω δε οὐδέν μην λιθιῶντας, ἐκχωρήσω δε ἐργάτῃσιν ἀνδράσιν πρήξιος τῆσδε.

Ἐς οἰκίας δε ὁκόσας ἄν ἐσίω, ἐσελεύσομαι ἐπ᾿ ὠφελείῃ καμνόντων, ἐκτός ἐών πάσης ἀδικίης ἑκουσίης καί φθορίης τῆς τε ἄλλης καί ἀφροδισίων ἔργων ἐπί τε γυναικείων σωμάτων καί ἀνδρείων, ἐλευθέρων τε καί δούλων.

Ἅ δ᾿ ἄν ἐν θεραπείῃ ἤ ίδω ἤ ακούσω, ἤ καί ἄνευ θεραπείης κατά βίον ἀνθρώπων, ἅ μή χρή ποτε ἐκλαλέεσθαι ἔξω, σιγήσομαι, ἄρρητα ἡγεύμενος εἶναι τά τοιαῦτα.

Ὅρκον μέν οὖν μοι τόνδε ἐπιτελέα ποιέοντι καί μή ξυγχέοντι εἴη ἐπαύρασθαι καί βίου καί τέχνης, δοξαζομένῳ παρά πᾶσιν ἀνθρώποις ἐς τόν αἰεί χρόνον˙ παραβαίνοντι δέ καί ἐπιορκέοντι, τἀναντία τουτέων.

Ο Όρκος του Ιπποκράτη (μετάφραση Μ. Κιαπόκα)

Ορκίζομαι στον Απόλλωνα τον ιατρό και στον Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκεια και σε όλους τους θεούς και τις θεές, που βάζω μάρτυρες, ότι θα εκπληρώσω τον όρκο μου αυτό και το συμβόλαιο αυτό, σύμφωνα με τη δύναμη και την κρίση μου.

Ότι θα θεωρώ εκείνον, που μου δίδαξε την τέχνη αυτή ίσο με τους γονείς μου και θα τον κάνω κοινωνό του βίου μου και θα του προσφέρω από τα δικά μου ό,τι χρειάζεται τους απογόνους του θα θεωρώ αδελφούς μου και θα τους διδάξω την τέχνη αυτή, αν επιθυμούν να τη μάθουν, χωρίς μισθό και χωρίς συμφωνία.

Ότι θα μεταδώσω τους επαγγελματικούς κανόνες, τα θεωρητικά μαθήματα και τις υπόλοιπες κάθε είδους ασκήσεις στους γιους μου, στους γιους του δασκάλου μου και σε μαθητές, που θα έχουν συνδεθεί μαζί μου με όρκο και συμβόλαιο, κατά τη συνήθεια των γιατρών και σε κανέναν άλλο.

Θα χρησιμοποιήσω τη θεραπευτική δίαιτα μόνο για ωφέλεια των αρρώστων, όσο εξαρτάται από τη δύναμη και την κρίση μου και (υπόσχομαι ότι) θα τους προφυλάξω από κάθε βλάβη και αδικία.

Δεν θα χορηγήσω θανατηφόρο φάρμακο σε κανέναν, όσο κι αν παρακληθώ, ούτε θα υποδείξω τέτοια συμβουλή.

Επίσης δεν θα δώσω σε γυναίκα φάρμακο εκτρωτικό.

Αγνή και καθαρή θα διατηρήσω τη ζωή και την τέχνη μου.

Δεν θα χειρουργήσω οπωσδήποτε αυτούς, που πάσχουν από πέτρα, αλλά θα αφήσω την πράξη αυτή στους εξασκημένους.

Σε όσα σπίτια προσκαλούμαι, θα μπαίνω για το καλό των αρρώστων, κρατώντας τον εαυτό μου μακριά από κάθε θεληματική αδικία ή άλλη διαφθορά και προ πάντων μακριά από κάθε αφροδισιακή πράξη σε σώματα γυναικών και ανδρών, ελευθέρων ή δούλων

Όσα κατά τη διάρκεια της θεραπείας θα δω ή θα ακούσω ή και πέρα από τη θεραπεία στην καθημερινή ζωή, όσα δεν πρέπει ποτέ να κοινολογούνται στους έξω, θα τα αποσιωπήσω, θεωρώντας ότι αυτά είναι ιερά μυστικά.

Όσο λοιπόν θα τηρώ τον όρκο μου αυτό και δεν θα τον παραβιάζω, είθε να πετυχαίνω στη ζωή και στην τέχνη μου, έχοντας πάντοτε καλό όνομα ανάμεσα στους ανθρώπους, αν όμως τον παραβώ και γίνω επίορκος, να πάθω τα αντίθετα.

Posted in: