ΕΛΛΑΔΑ

ΒΡΕΘΗΚΑΝ ΟΙ ΤΑΦΟΙ ΤΗΣ ΡΩΞΑΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Δ;

Μπροστά σε μια μεγάλη αρχαιολογική ανακάλυψη πιθανόν να βρίσκονται τα συνεργεία της ΚΗ’ Εφορείας Κλασσικών Αρχαιοτήτων Σερρών..... Μετά από έρευνες ετών και αξιοποιώντας την ιστοριογραφία και τις προφορικές παραδόσεις της περιοχής, οι αρχαιολόγοι κατέληξαν σε μία «τούμπα» σε αγροτική περιοχή του Δήμου Αμφίπολης.

ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ

Πολλοί φίλοι και φίλες μου έχουν ζητήσει να γράψω ένα αρθρο με "Οδηγίες Επιβίωσης",γιατί μπορεί σύντομα να αντιμετωπίσουμε δύσκολες καταστάσεις που να οφείλονται σε διάφορους λόγους,όπως πτώχευση και στάση πληρωμών,περίεργα και πρωτόγνωρα γεωφυσικά φαινόμενα και εγώ δεν ξέρω τι άλλο.

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ 16/10/1912

Το έργο της απελευθέρωσης της Κατερίνης ανατέθηκε στην 7η Μεραρχία του Στρατού Θεσσαλονίκης, που είχε διοικητή το Συνταγματάρχη (ΠΒ) Κλεομένη Κλεομένους. Στις.. 15 Οκτωβρίου 1912 εκδόθηκε η Διαταγή των Επιχειρήσεων.

ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος είναι 8. Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Άρης, Δίας, Κρόνος, Ουρανός και Ποσειδώνας. Και έχουνε όλοι αρχαία ελληνικά ονόματα προς τιμήν των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων που θεμελίωσαν την αστρονομία. Ας γνωρίσουμε λοιπόν τα μυθικά πρόσωπα των οποίων τα ονόματα πήραν οι πλανήτες.

Η ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Αν καλούσαμε στις μέρες μας σ’ ένα γεύμα κάποιους αρχαίους Έλληνες όπως τον... Ηρόδοτο, τον Ηρακλή ή τον Αριστοφάνη..

Πέμπτη 13 Σεπτεμβρίου 2012

ΜΟΙΡΑΙΟΙ ΚΑΙ ΑΒΟΥΛΟΙ


Όλα τα συγκροτημένα κράτη στον κόσμο με βαθύ αποτύπωμα στην Ιστορία διαθέτουν εθνική στρατηγική.
Ένα καλά επεξεργασμένο σύνολο θέσεων, δηλαδή, για τα μεγάλα εθνικά τους ζητήματα.
Σταθερό και απαρέγκλιτο στις αλλαγές της πολιτικής τους διακυβέρνησης.
Σ” αυτό το πλαίσιο οι νεοπαγείς βόρειοι γείτονές μας, τα Σκόπια, έχουν την εθνική τους στρατηγική, που ωμά ή κεκαλυμμένα προσβλέπει σε εδαφικές και άλλες διεκδικήσεις εις βάρος της Ελλάδος.
Ατυχώς, η χώρα μας είναι η μόνη στη Βαλκανική που, αφενός, δεν «διεκδικεί τίποτε», αφετέρου υποστέλλει διαρκώς όλες τις λεγάμενες εθνικές «κόκκινες γραμμές».
Τα Σκόπια συνιστούν χαρακτηριστική περίπτωση αμετάκλητης εθνικής στρατηγικής. Έχουν εδώ και είκοσι χρόνια ιδιοποιηθεί το ιερό όνομα της Μακεδονίας και υπερασπίζουν αταλάντευτα το κλοπιμαίο τους.
Στον αντίποδα, η Ελλάδα υποχωρεί και παραχωρεί τα πάντα, με την παλινωδούσα και επαμφοτερίζουσα συμπεριφορά της.
Μέχρι και το 2006 η κυρίαρχη πολιτική μας τάξη, για λόγους σεβασμού στη μνήμη των Κωνσταντίνου Καραμανλή και Ανδρέα Παπανδρέου, τηρούσε τη θέση τους για «ονομασία χωρίς τον όρο «Μακεδονία» ή παράγωγά του».
Αργότερα, εγκατέλειψε κι αυτά τα προσχήματα της εθνικής μας θέσης και παραχώρησε σύσσωμη τον όρο «Μακεδονία», με αντάλλαγμα το γελοίο, προφανώς, «γεωγραφικό προσδιορισμό».
Η αποδοχή, όμως, από μέρους μας αυτής της θέσης των Σκοπίων είναι, κατά πρώτο λόγο, αφελής και, κατά δεύτερο, επικίνδυνη.
Αφελής, διότι είναι ηλίου φαεινότερον πως μόλις τα Σκόπια πάρουν το μείζον γι αυτούς ουσιαστικό «Μακεδονία», ευθύς στην πράξη θα αδρανοποιήσουν το γεωγραφικό προσδιορισμό που απεχθάνονται εθνικά επικίνδυνη, διότι, ενώ οι Σλάβοι σφετεριστές είναι για είκοσι χρόνια μέχρι κεραίας αμετακίνητοι στις διεκδικήσεις τους, εμείς διαρκώς υποχωρούμε από τις «κόκκινες γραμμές» μας και τους δίνουμε ό,τι ζητούν!

Επομένως είναι αδήριτη εθνικά ανάγκη σύμπασα σήμερα η πολιτική μας τάξη, εκμεταλλευόμενη την αδιαλλαξία των Σκοπίων, να ανακαλέσει την πρόταση για σύνθετη ονομασία.
Αλλά, φευ, πράττει το άκρως αντίθετο και, στο φάσμα της μυστικής διπλωματίας, μαθαίνουμε από τις διαρρέουσες πληροφορίες ότι λαμβάνουν χώρα σημεία και τέρατα.
Τα Σκόπια με περισσή διπλωματική δολιότητα, αφότου τους δωρίσαμε το όνομα «Μακεδονία», επιστρατεύοντας το «εύρος εφαρμογής» του, απονεύρωσαν πολιτικά το γεωγραφικό προσδιορισμό, καθιστώντας τον στην πράξη άνευ ουσίας!
Κι απ” τις λιγοστές μέχρι σήμερα πληροφορίες που διαθέτουμε, η διαλαμβανόμενη διαπραγμάτευση εστιάζει στην ονομασία του κράτους και παρακάμπτει επιμελώς το έθνος και τη γλώσσα, δηλαδή την εθνική ταυτότητα!
Παραβλέπει, δυστυχώς, με παιδική αφέλεια η πολιτική μας τάξη ότι ο κεντρικός πυρήνας του σκοπιανού αλυτρωτισμού δεν είναι αυτό καθαυτό το όνομα του κράτους, αλλά του έθνους και της γλώσσας.
Συνεπώς, το κρίσιμο και ουσιαστικό στοιχείο στη διαπραγμάτευση το παραχωρούμε παθητικά στους αντιδίκους μας.
Πάντως, για το ενδεχόμενο που προσδοκούμε, έστω και με την πολιτικά ακρωτηριασμένη μας πρόταση της σύνθετης ονομασίας, να φέρουμε κάποιο αποτέλεσμα στο αδιέξοδο, όπως τα καταφέραμε, θα πρέπει:
Ί. Το νέο σύνθετο όνομα των Σκοπίων να καλύπτει όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας λειτουργίας τους, ήτοι κράτος, έθνος και γλώσσα.
2. Το καινούριο σύνθετο όνομα των γειτόνων μας να γίνει συνταγματικό και παράλληλα υποχρεωτικό για όλες τις άλλες χώρες. Κάθε άπωση από αυτή τη δέσμευση θα καταδεικνύει ωμά τη δολιότητα των Σκοπίων.
Όλο αυτό το χρονικό διάστημα ο παμπόνηρος Γκρούεφσκι αγοράζει πολιτικά χρόνο, ώστε μέσω άλλων γεωπολιτικών στηριγμάτων να εδραιώσει το σφετερισμένο όνομα της Μακεδονίας μας.
Κι εμείς, δυστυχώς, συρόμαστε με διπλωματική αφέλεια στο πονηρό παιχνίδι του. Άμεσα έτσι πρέπει να καταγγείλουμε την «Ενδιάμεση Συμφωνία», ώστε να αναιρέσουμε αυτόχρημα κάθε νέα προσφυγή του σκοπιανού μορφώματος στη Χάγη. Ήδη μετράμε ένα «κατακέφαλο» από την πρόσφατη απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου εις βάρος μας.
Ας μην συνεχίσουμε το ίδιο οικτρό λάθος.
Άμεσα τώρα καταγγελία της Ενδιάμεσης.
Κι ενώ όλα αυτά συμβαίνουν, η υπερατλαντική υπερδύναμη, και δη άσπονδος φίλος μας, επεξεργάζεται εις βάρος μας θέσεις, δημιουργώντας διπλωματικά ζητήματα στο μαλακό υπογάστριό μας, με όχημα τον αλυτρωτισμό των Σκοπίων.
Ενδεικτικές είναι, άλλωστε, οι κατά καιρούς φιλοσκοπιανές θέσεις του Αμερικανού πρεσβευτή στα Σκόπια.
Μάλιστα, την ώρα που η ασθμαίνουσα πολιτική μας τάξη είναι, όπως πάντα, πρόθυμη να τα παραχωρήσει σαν καλό παιδί στους Σκοπιανούς όλα, ο πρωθυπουργός τους, Γκρούεφσκι, και ο πρόεδρός τους, Ιβάνοφ, προβαίνουν σε ιταμές για την εθνική μας αξιοπρέπεια προκλήσεις.
Κι εμείς και πάλι «μοιραίοι κι άβουλοι», στα λόγια του μεγάλου μας ποιητή Κώστα Βάρναλη, τους ανταποδίδουμε την ευτέλειά τους με διπλωματικές αβρότητες, μη χαλώντας τους χατίρι…
Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι όσο μικρά κι ασήμαντα πολιτικά και οικονομικά είναι αυτή τη στιγμή τα αρτιγέννητα Σκόπια, τόσο παταγώδης και αντιστρόφως ανάλογα μεγάλη θα είναι η τάξη μιας εθνικής μας ήττας απ” αυτά.
Κι εμείς, δυστυχώς, ενόψει αυτού του ζοφερού ενδεχόμενου, δεν κάνουμε σπιθαμή πίσω από την προδήλως αναποτελεσματική, ηττοπαθή και εθνικά επικίνδυνη στρατηγική μας.
Έχοντας διαπράξει σωρεία διπλωματικών λαθών για χρόνια τώρα, όπως έχουν σήμερα διαμορφωθεί τα πράγματα, το μόνο που μπορεί να τσακίσει το θράσος και τη διπλωματική αυθάδεια των Σκοπίων είναι η αντιστροφή του αλυτρωτισμού τους, προκειμένου να απαγκιστρωθούν πλέον από το μακεδονισμό και τις φαντασιώσεις της δήθεν μεγαλεξανδρινής καταγωγής τους!
Αν συνεχίσουν παρά ταύτα σ” αυτές τις γελοιότητες, τότε είναι κι αυτοί Έλληνες, όπως όλοι οι Μακεδόνες, και επομένως, αντί να διεκδικούν τα Σκόπια τη μισή Μακεδονία, να διεκδικήσει η Ελλάδα ολόκληρα τα «ελληνικά» Σκόπια!
του Πάνου Ν. Αβραμόπουλου

ΡΟΥΧΑ,ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΤΙΜΩ ΕΛΛΗΝΙΚΑ




Με το μήνυμα «Ρούχα, σχολικά, προτιμώ ελληνικά», το «Κίνημα Πολιτών -Καταναλώνουμε ό,τι Παράγουμε» ξεκίνησαν πέρυσι τέτοια εποχή μια καμπάνια απευθυνόμενοι προς τους σχεδόν 1.500.000 μαθητές Νηπιαγωγείων, Δημοτικών, Γυμνασίων και Λυκείων όλης της χώρας και τους γονείς τους να ... προτιμήσουν τα απαραίτητα για το σχολείο από τον ...τόπο τους! Να προτιμήσουν «Ελληνικά»!

Φόρμες, παπούτσια, τσάντες, μολύβια, γόμες, χάρτες, παιγνίδια, δώρα. Ακόμα και στα είδη κυλικείου υπάρχει το ελληνικό!

Έχει αναφερθεί από τους ειδικούς ότι αν υποκαταστήσουμε το 20% των εισαγόμενων αγαθών με ντόπια, θα «πέσουν» στην ελληνική οικονομία κάπου 10 δις ευρώ τον χρόνο. Με το ποσό αυτό θα μπορούσαν π.χ. να καλυφθούν οι συνολικές δαπάνες (αμοιβές, ασφαλιστικές εισφορές κλπ) 600.000 νέων θέσεων εργασίας

Η έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς είναι μια καλή ευκαιρία για να ξεκινήσουμε κάτι καλό : Από τα παιδιά μας, για τα παιδιά μας!

Ως πολίτες της Ελλάδας, ως καταναλωτές μπορούμε να βοηθήσουμε την οικονομία μας, τους εαυτούς μας και τους συμπολίτες μας, για να σώσουμε τις δουλειές μας, για να φρενάρουμε τον κατήφορο, να αρχίσουμε μια νέα προσπάθεια με τις δικές μας μικρές δυνάμεις. Για να πάρουμε μια ιδέα της αρνητικής καταναλωτικής συμπεριφοράς μας, αρκεί να σημειώσουμε ότι μέχρι το 2009 τα χρήματα που πληρώναμε για εισαγωγές ήταν τριπλάσια από αυτά που εισπράτταμε από τις εξαγωγές μας, κατά τους ειδικούς.

Ήδη όπως έχουν καταγράψει έρευνες υπάρχει στροφή του ελληνικού καταναλωτικού κοινού στα ελληνικά προϊόντα τον τελευταίο χρόνο με βασικό κίνητρο αυτής της επιλογής τη στήριξη της ελληνικής οικονομίας και την καταπολέμηση της ανεργίας.

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας (Καθημερινή) πάνω από 1 στους 3 καταναλωτές και συγκεκριμένα το 36,07% ξεκίνησε να αγοράζει ελληνικά προϊόντα -υπό την έννοια του να τα προτιμά έναντι των εισαγόμενων- εντός του τελευταίου χρόνου. Από το παραπάνω ποσοστό το 12,91% έχει στραφεί στα ελληνικά προϊόντα μόλις τους τελευταίους έξι μήνες. Το υπόλοιπο, πάντως, ποσοστό, το 63,93% αγοράζει ελληνικά προϊόντα εδώ και πολλά χρόνια.

Η επιστροφή στα ελληνικά προϊόντα φαίνεται, μάλιστα, να μην έχει συγκυριακό χαρακτήρα, κατά την έρευνα. Το 93% των καταναλωτών δηλώνει ότι θα συνεχίζουν να αγοράζουν ελληνικά προϊόντα και στο μέλλον, ενώ το 79% δηλώνει ότι στο μέλλον θα αγοράζει ακόμη περισσότερα ελληνικά προϊόντα. Η αύξηση των πωλήσεων των ελληνικών προϊόντων φαίνεται ότι επαφίεται στον... πατριωτισμό των Ελλήνων. Κι αυτό διότι σύμφωνα με την έρευνα το 83,37% πιστεύει ότι όταν αγοράζει τα ελληνικά προϊόντα στηρίζει την ελληνική οικονομία και το 80,33% θεωρεί ότι συμβάλλει στη μείωση της ανεργίας.(Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον κ. Γεώργιο Μπάλτα, καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και τον κ. Προκόπη Θεοδωρίδη, επίκουρο καθηγητή του Πανεπιστημίου Δυτικής Ελλάδας).

ΣΤΟΧΕΥΟΥΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ


Αναρτούμε ένα εξαιρετικό και αφυπνιστικό άρθρο του Σεβ. Μητροπολίτου Φθιώτιδος κ.κ. Νικολάου για το σημερινό αδιέξοδο που σαν χώρα ζούμε.
Είναι ένας λόγος ξεκάθαρος που μοσχοβολάει Ελλάδα και Χριστό.
Μία απάντηση σε όσους νομίζουν πως οι Εκκλησία μας δεν έχει λόγο και δεν τολμά να απευθυνθεί στον Λαό μας...
Το κείμενο έχει ως εξής:
Έχει φθάσει σε τέτοιο ανησυχητικό σημείο η κατάσταση της κοινωνίας μας, ώστε να φαίνεται ότι την έχουμε μεταβάλει σε κοινωνία αγριανθρώπων.
Φτάνει μια πρόχειρη ματιά στον καθημερινό τύπο και αρκεί ν’ ακούσει κανείς τα δελτία
ειδήσεων μιας μόνο ημέρας, για να διαπιστώσει την σήψη που έχει δυστυχώς εξαπλωθεί σε όλο το κοινωνικό σώμα.
Ληστές που κυνικά δηλώνουν ότι μπορούν να δώσουν συμβουλές πώς να ξοδέψει κανείς τα εκατομμύρια των Τραπεζών και Ταμιευτηρίων, φιλολογία κασετών μέχρι εξοργιστικού σημείου για παρακολουθήσεις και υποκλοπές τηλεφωνικών συνομιλιών, καταγγελίες για συμμετοχή υψηλά ισταμένων προσώπων σε κυκλώματα λαθρεμπορίας και τρομοκρατικής δράσεως, εκχυδαϊσμός της προσωπικής ζωής, δουλεμπόριο παιδιών, εκμετάλλευση των μεταμοσχεύσεων, δωροδοκίες, δωροληψίες, εγκλήματα και βιασμοί και άλλα πολλά αίσχη συνθέτουν την εικόνα της σημερινής κοινωνίας, για την οποία μετά βεβαιότητος μπορούμε να πούμε ότι βρίσκεται στο πολύ επικίνδυνο στάδιο προχωρημένης σήψεως.

Η ψυχολογική πίεση που ασκεί επάνω μας αυτή η κατάσταση είναι τόσο ισχυρή, ώστε να μένει να διαλέξει κανείς ανάμεσα στην δυναμική αντίδραση και στην απελπισία.
Δεν πάει άλλο πια.
Αυτός ο τόπος έχει παράδοση και φιλότιμο.
Δεν ανέχεται άλλο αυτή τη σύγχυση και διαφθορά.
Πρέπει όσοι έχουν μείνει μακριά από το βούρκο και τη δυσωδία να αντιδράσουν δυναμικά.
Να γράψουν, να μιλήσουν, να βάλουν στην θέση που πρέπει τους διαφθορείς και τους απατεώνες.
Υπάρχουν πολλοί που περιμένουν την προφητική φωνή των υγιών στοιχείων για να ενισχυθούν στον αγώνα τους κατά του κακού.
Σε όλες τις τάξεις υπάρχουν ακόμα άνθρωποι με αξιοπρέπεια και ηθική συνείδηση. Αυτούς όλους περιμένουμε να πυκνώσουν τις τάξεις της Εκκλησίας και να συνταχθούν με τις δικές της δυνάμεις στον αγώνα κατά της διαφθοράς και του πολυκέφαλου κακού που απειλεί αυτή την ίδια την υπόστασή μας.
Θα περίμενε κανείς στο ένδοξο και πολυτιμημένο έθνος μας να μη συνέβαιναν αυτά. Η νέα όμως θεότητα της καταναλώσεως και η νοοτροπία της νέας εποχής έχουν τόσο επηρεάσει και την παραδοσιακή και αγνή χώρα μας, ώστε να μη διαφέρει από τις άλλες κοινωνίες τις Δύσεως, όπου υπάρχει το αδιέξοδο και η απόγνωση για το αύριο. Ο λαός μας έχει αποχαυνωθεί με όσα του σερβίρουν τα δυτικά κέντρα.
Έχουν καταφέρει το φως της Ανατολής να μεταβάλουν σε σκοτάδι.
Μας έφεραν την ιδέα της εξισώσεως των πάντων και ισοπέδωσαν τα πάντα.
Μας μίλησαν για καταδίκη της σεμνοτυφίας και ειλικρίνειας και πολέμησαν το σεβασμό και την αιδώ.
Κλόνισαν την πίστη του λαού μας στην Εκκλησία του με χαλκευμένες κατηγορίες και εισήγαγαν τις αιρέσεις και την μορφή του αντιχρίστου.
Υπεραμύνθηκαν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για να μπορούν οι εχθροί της πίστεως του 98% του ελληνικού λαού να δρουν ελεύθεροι και να πολεμούν την Ορθοδοξία.
Κι ακόμα ποιος ξέρει αν τα όσα συμβαίνουν στο δημόσιο βίο, η έντονη αντιπαλότητα και η ασυνεννοησία, η προσπάθεια αλληλοεξευτελισμού και αλληλοεξοντώσεως δεν υποκινούνται από κέντρα του εξωτερικού που στοχεύουν στη διάλυση αυτού του τόπου;
Έχουν μεγάλη ευθύνη εκείνοι που ύπουλα μας οδηγούν στην καταστροφή, αλλά και εμείς, που παθητικά δεχόμαστε την «πρόοδο» της κοινωνίας στην οποία μας εισάγουν οι πολιτισμένοι, έχουμε τεράστια ευθύνη.
Γίνεται αυτοκριτική στην πολιτική σκηνή της χώρας μας.
Αυτή όμως εξαντλείται στην επίρριψη ευθυνών στους άλλους, στην προγραφή των αντιφρονούντων και την αναγνώριση σφαλμάτων μόνο στην κομματική τακτική, με στόχο πάντα το εκλογικό αποτέλεσμα.
Για να υπάρξει θετική ελπίδα υπερβάσεως της κρίσεως θα πρέπει να επαναθεμελιωθεί η ζωή του έθνους μας στο θεμέλιο που λέγεται Ορθοδοξία.
Να επανέλθει η ζωή μας στα ορθόδοξα, παραδοσιακά, γνήσια πλαίσια. Αλλιώς θα ‘ρθει ώρα που θα κλαίμε επάνω σε ερείπια.
Απ’ έξω μας πολεμούν.
Κι εμείς μέσα αλληλοσφαζόμαστε.
Πρέπει να επικρατήσει η λογική. Χρειαζόμαστε κοινωνική και πνευματική αναγέννηση.
Να κλείσουμε τα αποστήματα, γιατί η μόλυνση θα προχωρήσει πολύ βαθιά.
Η ελπίδα όλων είναι μία.
Η Εκκλησία.
Να συσπειρωθούμε γύρω απ’ αυτήν για να δώσουμε τη μάχη της ιστορίας και της υπάρξεώς μας.
Μόνο με την Ορθοδοξία ως συνδετικό δεσμό του έθνους μας θα στερεώσουμε την ειρήνη, την κοινωνική δικαιοσύνη και την πρόοδο.
Το Ελληνορθόδοξο ήθος θα αναιρέσει τα αλλότρια ήθη και θα μας χειραγωγήσει σε μια γνήσια και σωτήρια αυτοσυνειδησία.

ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΣΤΗΝ ΡΩΣΙΑ


Αρχαιολογικό Ελληνικό μνημείο ανακάλυψε ο διδάκτωρ ιστορικών επιστημών Νικολάι Σούνταρεφ στη Ρωσία.
Το Ναό της θεάς Δήμητρας!
Σύμφωνα με την αρχαιότητα στον εν λόγω Ναό, η δημιουργία του οποίου χρονολογείται 50 χρόνια πριν από τον Παρθενώνα, διεξάγονταν τα Ελευσίνια Μυστήρια, μία από τις πιο σημαντικές τελετές της αρχαιότητας.
Ο ναός βρέθηκε στο χωριό Βέστνικ, στη χερσόνησο του Ταμάν, στα βόρεια παράλια του Ευξείνου Πόντου και σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η σπουδαιότητά του είναι ανάλογη του παγκοσμίως γνωστού Stonehenge της Αγγλίας.
Ο Νικολάι Σούνταρεφ, επικεφαλής της αποστολής Ανατολής-Βοσπόρου του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, πιστεύει ότι οι ανασκαφές θα επιβεβαιώσουν ότι το κτήριο, που αποκαλύφθηκε είναι μόνο το μέρος ενός μεγάλου λατρευτικού συγκροτήματος.
«Κατασκευασμένο με όλους τους κλασικούς αρχαιοελληνικούς κανόνες, το μεγαλειώδες για την εποχή του κτίσμα, θα μπορούσε να ανεγερθεί μόνο με τη συμμετοχή της ανώτατης εξουσίας του Βασιλείου του Βοσπόρου», σημειώνει ο επιστήμονας.

«Κατέστη αμέσως σαφές ότι αυτό το κτίριο είναι μια ασυνήθιστη δημόσια κατασκευή. Δηλαδή οικοδομήθηκε όχι με ιδιωτικούς πόρους, αλλά με χρήματα του κράτους ή της κοινότητας, με καλούς αρχιτέκτονες και λαξευτές πέτρας, με προσεκτική προσαρμογή των λίθων.
Ακόμη και τώρα, είναι δύσκολο να τοποθετήσεις το μαχαίρι ανάμεσά τους.
Όλα έγιναν χωρίς τη βοήθεια μεγάλων λεπίδων, που τότε δεν υπήρχαν, αλλά μικρών κοπιδιών. Πολύ προσεκτική και ποιοτική εργασία», συμπληρώνει.

Οι ανακαλύψεις τόσο του ιερού όσο και του αγάλματος της θεάς Δήμητρας η οποία απεικονίζεται να κρατά την κόρη της Περσεφόνη, επιβεβαίωσαν ότι το συγκρότημα του ναού ήταν αφιερωμένο στην αρχαία θεά της γονιμότητας και της γεωργίας.

Σύμφωνα με τους μύθους, μετά την απαγωγή της κόρης της από το θεό του κάτω κόσμου, η Δήμητρα αποσύρθηκε στη μικρή πόλη της Ελευσίνας, η οποία απέχει 22 χιλιόμετρα από την Αθήνα και έκανε τάμα ότι κανένα φύτρο δεν θα ξεμυτίσει από τη γη, εωσότου της επιστρέψουν την Περσεφόνη. Μόνο όταν επέστρεψε την κόρη της, η Δήμητρα επέτρεψε στη Γη να ανθίσει. Τα Ελευσίνια Μυστήρια γεννήθηκαν τον 15ο αιώνα π.Χ. και συμβόλιζαν την επιστροφή της Περσεφόνης.

«Τα Ελευσίνια Μυστήρια, είναι ένα είδος «εισιτήριο» στον παράδεισο του κάτω κόσμου. Πριν απ’ αυτά, οι Έλληνες αντιλαμβάνονταν τη μετά θάνατο ζωή ως μια τραγική περιπλάνηση στο ζοφερό Άδη. Αλλά τα Μυστήρια έδιναν τη δυνατότητα να βρεθείς στα Ηλύσια Πεδία, ένα είδος παραδείσου για τους νεκρούς Έλληνες, όπου οι ψυχές αιωνίως διασκεδάζουν, χορεύουν κ.λ.π.. Για το σκοπό αυτό έπρεπε να περάσεις την τελετή εξαγνισμού», επισήμανε ο κ. Σούνταρεφ.

Επιπλέον η μοναδικότητα του Ναού ενισχύεται από το γεγονός ότι είναι εγκατεστημένος στο έδαφος μιας μοναδικής νεκρόπολης, η οποία ανήκει στην προελληνική περίοδο. Τότε στη χερσόνησο του Ταμάν κατοικούσε η βαρβαρική φυλή των Σίνδων.

Τα Ελευσίνια Μυστήρια είναι ακόμα και σήμερα μία από τις πιο μυστηριώδεις και σημαντικές τελετές της αρχαιότητας. Οι επιστήμονες ως και τώρα διαφωνούν σχετικά με το πώς διεξάγονταν, καθώς η διαδικασία κρατούνταν ως επτασφράγιστο μυστικό. Οι μετέχοντες συνήθιζαν να δίνουν όρκο μη κοινοποίησης υπό το φόβο του θανάτου και οι τυχαίοι μάρτυρες σκοτώνονταν χωρίς οίκτο.

Πολλοί ιστορικοί είναι βέβαιοι ότι κατά τη διάρκεια των Μυστηρίων οι μετέχοντες βρίσκονταν υπό την επήρεια ψυχοτρόπων ουσιών και ειδικά του κυκεώνος, ένα ειδικό εκχύλισμα κριθαριού και μέντας (γλήχωνα), που βύθιζε σε βαθύτατη μυστικιστική κατάσταση.



ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΚΑΙ ΠΟΝΤΙΚΙΑ


«Η παιδεία των νέων, είναι το δυνατό αίμα και ο αέρας ιωδίου για το μέλλον των λαών… Όμως, της δικής μας παιδείας το αίμα, έχει αιματοκρίτη λευχαιμίας».
Δημήτρης Λιαντίνης
Τα αρχαία ελληνικά τα αντιπαθούν όλοι οι Έλληνες.
Αν κάνει κανείς μια δημοσκόπηση σήμερα, το αποτέλεσμα που θα του δοθεί θα το βρει πελώριο.
Στους εκατό θα ανακαλύψει πως οι ενενήντα τόσοι, τα αρχαία ελληνικά δεν θέλουν ούτε να τ’ ακούσουν. Και το χειρότερο είναι, πως την ίδια αποστροφή την αισθάνεται και η πλειονότητα των φιλολόγων που διδάσκει το μάθημα στα σχολεία.
Σήμερα όταν μιλήσεις σε κάποιονε για τα αρχαία ελληνικά, αμέσως θα τον χτυπήσει ναυτία. Ένα πνευματικό ανακάτωμα παραγουλιάζει ολόκληρη την υπόστασή του.
Μονόπτωτα ρήματα, ετερόπτωτοι διορισμοί, τρίπτωτες προθέσεις, βαρείες, οξείες, ερωτηματικές, εγκλιτικά και εγκλίσεις, παραγωγή και έτυμα, προληπτικό κατηγορούμενο.
Είναι μια στοίβα τσάνταλα που ξεχειλίζουν το ψυχοσωματικό μας και χύνουνται σαν ερευγμοί, κρυάδες, νυστάλα, χασμήματα, και όλα τα ουά του ιουδαϊκού όχλου.
Οι σχετικές μνήμες από τη σχολική εμπειρία ανακαλούν στους ενήλικους πλήξη νεότητας, ψυχικά τραύματα, κατακάθια νευρωτικά, έλλειψη αέρα, δυσχέρεια ύπαρξης.
«Κύρος ανεβαίνει, Κύρος κατεβαίνει, και γαμώ τους Έλληνες και όλους τους δασκάλους».
Έτσι άκουσα να καταριέται κάποτε κάποιος τα εφηβικά του χρόνια. Την αθωότητα, δηλαδή, και την πιο τρυφερή ώρα της ηλικίας του.
Βέβαια, για τα φορτία όλου αυτού του κακού, ο τελευταίος που ευθύνεται είναι οι Έλληνες και τα κείμενά τους. Στο θρυλικό «τις πταίει» του Τρικούπη η απόκριση είναι:
Οι δάσκαλοι φταίνε· οι δάσκαλοι και οι διδακτικοί. Ο βασιλιάς τα φταίει, που φώναξε ο Λαέρτης στον Άμλετ.
Και κύρια φταίνε οι δάσκαλοι των δασκάλων. Εννοώ τους πανεπιστημιακούς που τόσο μοχθήσανε για να μάθουν τους δασκάλους να δασκαλίζουν
. Να πιθηκίζουν δηλαδή στις έδρες και στις τάξεις.
Να ψιττακίζουν το «Καλημέρα» του Ζαχαρία Παπαντωνίου.
Να γρυλλίζουν και να σουσουνίζουν, πάντα τους σχολαστικοί και ομπρελοφόροι. Από πού, και γιατί τόση δυστυχία στη χώρα!
Η ακολουθία πράξης όλου αυτού του κακού μεταφράζεται στην εικόνα μιας πραγματικότητας πολύ μίζερης. Η δυστυχία από το σχολείο απλώθηκε στην κοινωνία μας, όπως είναι φυσικό.
Η τελευταία συνέπεια του πράγματος δηλαδή, η πιο επώδυνη και η πιο κολασπκή, είναι πως η σύγχρονη Ελλάδα λογαριάζεται ο ουραγός και το μπαίγνιο των εθνών σε όλες τις σφαίρες και σε όλες τις συμπεριφορές. Το αποτέλεσμα το καταμετράς από την κατάσταση της εθνικής οικονομίας ως τα ποδόσφαιρα, και από την επιστημονική έρευνα ως τις σκουπιδοφόρες ακτές της πανάρχαιας ελληνικής θάλασσας. Εκεί που ο ποιητής Ρίλκε έλεγε κάποτε «das uralte griechische Meer» (η αρχαία ελληνική θάλασσα), και έσκυβε την κεφαλή με κατάνυξη.
Γιατί τάχα. Και οι Ιταλοί στη γειτονική μας χερσόνησο κατοικούν το Λάτιο και την αρχαία Καμπανία, όπως κι εμείς κατοικούμε την αρχαία Ήλιδα και το Ληλάντιο πεδίο. Γιατί οι Ιταλοί σήμερα μετριούνται στους εφτά ανεπτυγμένους λαούς του κόσμου, κι εμείς καταντήσαμε να γίνουμε οι κατσίβελοι της Ευρώπης;
Βέβαια το φαινόμενο είναι σύνθετο και έχει πολλές αιτίες. Ωστόσο ο θεμελιώδης λόγος εντοπίζεται στον εγκληματικό τρόπο, που μέσα από την παιδεία μεταβιβάζεται στις νέες γενεές η κλασική παράδοση.
Να μη μας το ειπούν, γιατί το γνωρίζουμε, πως εμείς δεν έχουμε Μ.Α.Ν. και A.E.G και Bosch. Δεν έχουμε Ι.Β.Μ. και Gross, και FIAT και General Motors Corporation και Scotch Whisky.
Έχουμε όμως μια παράδοση μεγάλη σαν τον Ειρηνικό και σαν τη Σιβηρία.
Έχουμε τέτοιο τον ήλιο και τη θάλασσα, που αν γνωρίζαμε να τα βοσκήσουμε και να τα αρμέγουμε, η μικρή μας χώρα, τούτο το πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που έλεγε ο Σεφέρης, θα ήταν εφτά φορές Ελβετία.
Και μάλιστα μια Ελβετία χωρίς τα οικονομικά λύματα και όλα τα κλοπιμαία του αιώνα που συσσωρεύουνται εκεί από κλέφτες τύπου Σάχη, και Μάρκος, και Τσαουσέσκου.
Όμως άλλα…
Η προειδοποίηση του παλαιού Οδυσσέα να μη σφάξουν οι ναύτες τα γελάδια του Ήλιου, ούτε από τους συντρόφους του καιρού του, ούτε από μας σήμερα λογαριάζεται.
Όχι μόνο τον ήλιο μας σφάζουμε, αλλά και τη θάλασσα μαστιγώνουμε, και τον αέρα τον φτύνουμε στο πρόσωπο. Έγινε καυσαέριο πια.
Θέλω να ειπώ πως ο ταξιτζής που κλέβει με το δεκαπλάσιο τον τουρίστα από το Ελληνικό ως το Σύνταγμα, διαφημίζει την ελληνική παιδεία του. Και πως οι χώροι καθαριότητας στα εστιατόρια που ζωντανεύουν τους σταύλους του παλιού Αυγεία, ζωγραφίζουν την παιδεία των Ελλήνων.
Ρωτάς, τι σχέση έχει ο τουρισμός με τα αρχαία ελληνικά.
Μα την ίδια ακριβώς που είχε το θέατρο του Διονύσου στην αρχαία Αθήνα με τη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Για μας το κλίμα, η θάλασσα, και ο ήλιος είναι πρώτες ύλες πρώτης αξίας. Πολύ πιο πολύτιμες από το πετρέλαιο της Νιγηρίας με τα πλούσια οκτάνια, και από το ουράνιο του Καναδά με την πυκνή σχάση.
Τη διδακτική των αρχαίων ελληνικών και των άλλων φιλολογικών μαθημάτων, την εισηγήθηκε πρώτος και τη θεσμοθέτησε επιστημονικά ο Νικόλαος Εξαρχόπουλος. Η γραμμή που χάραξε εκείνος στα περισσότερα σημεία της ακολουθιέται και σήμερα.
Γενικότερα και πλατύτερα, ο Εξαρχόπουλος είναι ο θεμελιωτής της Παιδαγωγικής στην Ελλάδα.
Υπήρξε επιστήμονας ακουστός, ακάματος εργάτης, ερευνητής πολύπλευρος, θεωρητικός και πρακτικός ταλαντούχος και το υπόδειγμα του τεχνοκράτη. Αυτός έφερε την Παιδαγωγική από την Ευρώπη στον τόπο μας. Και την καθιέρωσε στην εκπαίδευση με τρόπο επιβλητικό και κυρίαρχο.
Στα 1930, λίγο μετά την εποχή του Πάγκαλου, πού ‘ταν μακριές οι φούστες, ο Εξαρχόπουλος ήταν η αυθεντία και το φόβητρο στους δασκάλους και στα δασκαλεία. Έμπαινε στο Υπουργείο Παιδείας, και ήταν ικανός να χτυπήσει τη μαγκούρα του μπροστά στον Γεώργιο Παπανδρέου, υπουργό τότε του Βενιζέλου. Φοβέριζε, πρόσταζε, νομοθετούσε, έδειχνε.
Όμως, από την άλλη πλευρά του ανθρώπου, τη σκοτεινή, ο Εξαρχόπουλος υπήρξε το ακαταγώνιστο κακούργημα. Ο σχολαστικός, ο διοικητικός, και ο υπερφίαλος, μέσα του σχημάτισαν ένα τέρας, όμοιο με τον τρικέφαλο Γηρυόνη που περιγράφει ο Δάντης στην «Κόλαση». Στην ιστορία της Παιδαγωγικής, και γενικότερα του Καποδιστριακού, το πέρασμα του Εξαρχόπουλου θα λογαριάζεται κάποτε στίγμα, και όνειδος, και δοχείο πάσης λύμης. Θα μείνει για να μολογιέται μια καταγραφή του Σεφέρη στις «Μέρες του 1943»: «Ο Εξαρχόπουλος και οι άλλοι γλωσσαμύντορες· τσιμπούρια και μύγες του απόπατου».
Ο Εξαρχόπουλος στάθηκε η μαύρη αντίδραση και ο κακός δαίμονας απέναντι στη φωτισμένη κίνηση της ανθρωπιστικής παιδαγωγικής, που κύρια κέντρα της υπήρξαν τα πνεύματα του Τριανταφυλλίδη, του Δελμούζου, και του Γληνού. Αυτός υπήρξε ουσιαστικά ο φονέας του Ιωάννη Συκουτρή, που γκρεμίστηκε από τον Ακροκόρινθο στα 1937. Του λαμπρότερου ίσως φιλολόγου μετά τον Κοραή. Και του ακόμη λαμπρότερου δάσκαλου.
Αυτός καταδίωξε τον Ιωάννη Κακριδή, και προκάλεσε τη «Δίκη των τόνων». Αυτός κατασκεύασε το κλίμα του σκοταδισμού και τη νοοτροπία αντίδρασης στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο και στη Σιναία Ακαδημία. Κάτω από τις οδηγίες και το ραβδί του το Αθήνησι εξελίχτηκε σε εθνικό κέντρο παραγωγής δασκάλων σχολαστικών και πνευματοκτόνων. Έγινε το καβειρικό χαλκείο της πνευματικής παραχάραξης και της ηθικής δεισιδαιμονίας που και τότε και σήμερα μας δένουν και μας δέρνουν. Κι αν ρωτήσεις ποιά ήταν η πληρωμή για την κακουργία! Μα φυσικά, η αναμενόμενη: Σήμερα το όνομα του Εξαρχόπουλου το διαβάζει κανείς γραμμένο με επίχρυσα γράμματα στην επίσημη αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου. Ακαρτέρει όμως, και βλέπεις. Γιατί ο αδέκαστος χρόνος δεν είπε ακόμη την τελευταία λέξη.
Στον καιρό μας τους αρχαίους προδότες, τους λένε φοροφυγάδες και παραοικονομικούς. Και τους αρχαίους Μήδους τους λένε κιβδηλοποιούς, υποκριτές, οσφυοκάμπτες, κυνοκέφαλους. Και είναι γνωστό πως ο Εφιάλτης και οι Μήδοι διαβαίνουν στο τέλος. Ωστόσο εκείνο που μένει είναι το επίγραμμα του Σιμωνίδη για τον Μεγιστία και τους Λακεδαιμόνιους στην αρχαία πέτρα.
Ποιο είναι το λάθος της διδακτικής των αρχαίων ελληνικών που εισηγήθηκε ο Εξαρχόπουλος, και εφαρμόστηκε δυόμισυ γενεές στα σχολεία της χώρας μας; Για να το ειπώ στη γλώσσα της παιδαγωγικής: Το λάθος της σχολής Εξαρχόπουλου είναι ότι υιοθέτησε τον διδακτικό φορμαλισμό σε ζημία και παραγκώνιση του διδακτικού υλισμού. Αυτό σημαίνει πως το βάρος της προσπάθειας έπεσε στη μορφή της αρχαίας γλώσσας και παραθεωρήθηκε η σημασία των περιεχομένων που έχουν τα κείμενα. Έτσι, η σπουδή των αρχαίων ελληνικών κατάντησε να σημαίνει γνώση της γλώσσας στην οποία είναι γραμμένα τα κείμενα, και στην καλύτερη περίπτωση μια τυπική ακαδημαϊκή ιστόρηση των γεγονότων και των πραγμάτων. Και για τις ουσίες, για τα νοήματα, για τις αξίες, για το πλάσμα ζωής δηλαδή που σπαρταρά και γιορτάζει μέσα στην κλασική λογοτεχνία μας, πέρα βρέχει.
Κοντολογής, την παράσταση της διδασκαλίας την έκλεψε ο ξυλότυπος της οικοδομής. Η προσοχή του μαθητή εγκλωβίστηκε στην εξωτερική μορφή, στην ορατή εικόνα, στο δείγμα επιφάνειας του κλασικού κόσμου. Και αμελήθηκε το ένυλο σάρκωμα.
Σα νά ‘χουμε απέναντι μας τον Αϊνστάιν και τον Αλ Καπόνε, που δεν αποκλείεται μια μέρα του Σικάγου να ταξίδεψαν άγνωστοι με το ίδιο τραίνο. Τους κοιτάμε και βρίσκουμε: Ετούτος τι ατημέλητος γεροντάκος. Κουρασμένος, τριμμένο σακάκι, ματάκια που λησμονήθηκαν, η γραβάτα του κρέμεται στον λαιμό, σφεντόνα του Δαβίδ. Και λησμόνησε να φορέσει την κάλτσα στο αριστερό του ποδάρι. Αλλά ο άλλος; Τι τζέντλεμαν. Κουστούμι παραγγελιά στα Παρίσια, γυαλισμένο υπόδημα, δαχτυλίδι με περικεφαλαία στην πέτρα, και το μαλλί του λάδι στον μουσαμά. Άρχοντας με αγωγή κι από καταγωγή. Ενώ ο πρώτος, όσο τον παρατηρείς, τόσο τον παρομοιάζεις με τον ζητιάνο του Αντρέα Συγγρού, που πήγε κάποτε να τον ελεήσει στην οδό Σταδίου, και τον προφτάξανε την τελευταία στιγμή: «Τι κάνεις, άνθρωπε; Είναι ο Παπαδιαμάντης!».
Τώρα το ποιος είναι από μέσα ο Αλ Καπόνε, και ποιος ο Αϊνστάιν, τα φαινόμενα το κρύβουν. Όμως πρέπει να υπάρχει διαφορά ανάμεσα σ’ εκείνον που ζούσε στο λαγούμι με τις αράχνες και τη νυχτερίδα, και σ’ εκείνον που συζητά στο τηλέφωνο με τον Θεό, και σε μια στιγμή τον ακούμε να ρωτάει: «Για πες μου μάστορα, για να το μάθω. Μπορούσες να φτιάξεις τον κόσμο αλλιώτικο; Ή αναγκάστηκες να τον φτιάξεις, όπως τον έφτιαξες;».
Γραμματική, λοιπόν, συντακτικό, ετυμολογία, τυπικό, φθογγολογικό, σχήματα λόγου, προσωδία και μέτρα, κανόνες, εξαιρέσεις κανόνων, σημείωση, υποσημείωση, παράγραφος, υπνολαλία, υπνοπαιδεία. Και το ροχαλητό αστραπόβροντο στις σπηλιές.
Εδώ είναι η έρημος και ο άνυδρος τόπος που μας καλεί να λογαριάζουμε, ότι θα μένουν θρυλικά τα λόγια του Μαβίλη: «Με γενικές απόλυτες και ισόκωλα αντί να πάμε ομπρός πάμε πισόκωλα».
Μ’ έναν λόγο, ο μαθητής προακτέος, μόριο αποφατικό, γενική επισκόπηση. Και παραλίγο ο πρωκτοφαντασματοσκόπος του Φάουστ.
Αυτή ήταν η διδακτική του Εξαρχόπουλου για τα αρχαία ελληνικά, και για το τυπικό τους. Σχετικά με την ουσία τώρα, όλη η προσοχή έπεφτε στο περιδιάγραμμά του. Με βάση το ερβαρτιανό πρότυπο της εθνικής ηθικής διαπαιδαγώγησης, όπως μας έλεγαν στον στρατό, ο μαθητής λάβαινε τέτοια ζάλα και φορτία ηθικότητας, ώστε βγαίνοντας από το σχολείο παραπατούσε στον δρόμο με το βάδισμα ενός κατάφρακτου Κουταλιανού.
Κορφολογιόνταν όλες οι ηθικές ουσίες του κλασικού κόσμου και η λοκάντα σέρβιρε στο μαθητή νόστιμα «κρεατοσφαιρίδια» και «σκουληκίδες». Κεφτέδες δηλαδή και μακαρόνια, που λέγανε οι λογιότατοι την εποχή της Βαβυλωνίας του Δημήτρη Βυζάντιου.
Ηθική διδασκαλία, λοιπόν, εντολές δέκα, και εκατό και διακόσιες, «ου» και «μη» μωσαϊκά ατελεύτητα· παραινέσεις εις νέους και συμβουλές προς Δημόνικον· χιλιάδες «πρέπει», φανταχτερά σαν φολιδωτά ερπετά· προτροπές και νουθεσίες· διαθήκες παλαιές, νέες, μελλοντικές· το χρέος, το οφείλειν το καθήκον· η ηθική προσωπικότητα, το ηθικό φέγγος, το ηθικό «γάρμπος». Πολλές αρβύλες και στιβάνια στα Σφακιά και στο Σέλινο. Και σαν επιβράβευση στους μικρούς τροφίμους που θα τηρήσουν το συνταγολόγι υπακοής, όλα τα ελέη και οι ευλογίες του Αβραάμ, που κοίταζε τους ψαρωμένους μαθητές ψηλά από τον Παράδεισο και περίμενε να του πάνε «τ’ άσπρα, τ’ αχυρένια του να φιλούν τα γένια του», κατά την εικόνα του Κώστα Βάρναλη.
Σ’ εκείνα τα δίσεχτα χρόνια της σιωπής και της φοβέρας ο Βάρναλης υπηρέτησε δάσκαλος τη χώρα. Στη σχολή Εξαρχόπουλου όμως έπαιζε τον ρόλο της αλογόμυγας. Τον ίδιο ρόλο, δηλαδή, του οίστρου και του μώμου που έπαιζε ο Σωκράτης στους Αθηναίους. Γι’ αυτό άλλωστε έγραψε και την «Αληθινή απολογία του Σωκράτη». Το αποτέλεσμα από όλη ετούτη την ηθική σταυροφορία ήταν να γίνουνται οι μαθητές πιστόνια και μπιέλες μηχανής, και πλαστικά στρατιωτάκια στις αλάνες. Η υποκρισία, ο σκεπασμένος περίγελως, η δυσπιστία, η ανασφάλεια, το ψέμα, η συμπεριφορά του κλόουν, λάβαιναν θέση στην οργάνωση μιας προσωπικότητας από καουτσούκ και νάιλον. Εκεί, που κάτω από σωστές συνθήκες έπρεπε να αναδυθεί ένας στιβαρός άνθρωπος. Κάτω από την επίδραση δηλαδή της φυσικής γνώσης, του άγριου ρεαλισμού, και της πολύμοχθης αρετής, που περικλείνουν α αρχαία κείμενα μέσα στην αστραφτερή σιωπή τους.
Το άλλο ερώτημα, σχετικά με τούτη τη στάση της σχολής Εξαρχόπουλου απέναντι στη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών, είναι γιατί εκράτησε ο τύπος, και χάθηκε η ουσία. Η απόκριση είναι απλή και δίπλα μας. Ενίκησε ο τύπος και νικήθηκε η ουσία, γιατί ο τύπος προσφέρεται στο αβασάνιστο και στο εύκολο. Η ουσία αξιώνει τα βαριά, και αντιμετριέται με τα δύσκολα. Και το φυσικό του ανθρώπου, είναι να τον φέρνει στην ευκολία και στο ευχάριστο, και να τον ξεμακραίνει από το τραχύ και τη δυσχέρεια. Τι καλός που θά ‘ταν ο κόσμος, αν γινόταν αντί να τραβάμε το πηλοφόρι στο γιαπί, να σμίγουμε και μέρα νύχτα να γλεντάμε στο βελούχι του Κώστα Καλιαντέρη!
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για την ίδια διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα λόγια και στα έργα. Οι περισσότεροι λένε, αλλά ελάχιστοι κάνουν. Και ασφαλώς είναι άλλο πράγμα να κατεβείς και να πεις, θα γίνω ευεργέτης της ανθρωπότητας, και άλλο να πράξεις και να ζήσεις έτσι, που μια μέρα να περάσει το όνομα σου στο κιούριο, στο φέρμιο, στο αϊνστάινιο, και στα άλλα χημικά στοιχεία.
Μ’ έναν λόγο και για να το ειπώ απλά: Την επιθετική μετοχή και τα τελικά απαρέμφατα είναι εύκολο να τα μάθεις. Και σαν τα μάθεις, είναι ευκολότερο να κάνεις επίδειξη με δαύτα σε κείνους που δεν τα ξέρουν. Φοράς, σαν να λέμε, τη στολάρα με τη φούντα και το λοφίο, γίνεσαι δηλαδή ο κύριος καθηγητής, η αυθεντία, τα ράσα του παπά, και ύστερα από το πόστο ενός γελοίου κορδακιζόμενου μπορείς πια να κοκορεύεσαι και να λεονταρίζεις. Κι ο κοσμάκης από κάτου, οι ξύπνιοι σε κάνουνε χάζι. Και τα χαϊβάνια θαυμάζουν: Βρε τι Σολομώντας είν’ ετούτος!
Μαθαίνεται λοιπόν η επιθετική μετοχή και το τελικό απαρέμφατο. Τη φράση όμως του Πλάτωνα, «η φιλοσοφία είναι μελέτη θανάτου»· τον στίχο του Ομήρου, «πεθαίνουμε και χανόμαστε μια για πάντα σαν τα φύλλα των δέντρων»· ή το φοβερό δίλεκτο του Αισχύλου, «θα μάθεις σαν πάθεις», είναι δύσκολο να τα κατανοήσει κανείς. Και πάρα πέρα, είναι πολύ δυσκολότερο να τα υιοθετήσει κανείς, να τα καταλύσει σαν άρτο, και να τα κάνει τρόπο ζωής. «Modus vivendi», που λένε. Γιατί, οι φράσεις αυτές είναι το νερό το μαύρο, και το κόκκινο, και το φαρμακερό της κυπριακής παραλογής. Είναι σαν να ξύνεις με τα νύχια σου το μάρμαρο και ν’ αγωνίζεσαι να χαράξεις πάνω του, αρχαϊκή τη μορφή σου.
Γιατί, ο Πλάτων και ο Όμηρος και ο Αισχύλος σ’ αυτή τους τη θεώρηση, και δεν υπάρχει άλλη να τους κοιτάξεις αν δεν γελάς κι αν δεν γελιέσαι, σου ζητούν πράγματα αληθινά και πολύ τίμια. Σου ζητούν να κηρύξεις τη ζωή σου σε συναγερμό επ’ άπειρον. Αξιώνουν να κοντοπερπατείς ολοζωής στις πλαγιές του Βεζούβιου. Και θέλουν μέρα νύχτα να σφυρίζει στ’ αυτιά σου, εκείνο το ξιφήρες «φύλακες γρηγορείτε!», καθώς στέκεις φρουρός στη μεγάλη πύλη της πόλης. Ή στη μικρή.
Η κατανόηση των κλασικών κειμένων αξιώνει μια ολόκληρη ζωή με άκρα ευαισθησία, και βούληση, και ανθρωπιά. Και πάλι ναι, και πάλι όχι, και πάλι να μη φτάνει.
Αυτός είναι ο λόγος, που ο Εξαρχόπουλος και το συνάφι του εισηγήθηκαν τη φορμαλιστική και όχι τη ρεαλιστική τακτική στη μέθοδο διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών. Από ανηθικότητα, και από ανανδρία. Αυτό τούς ήταν το εύκολο και το προσβατό. Το βολικό στη φαυλότητα, και το ομόλογο στην υποκρισία τους. Και αυτός είναι ο λόγος, που η αντίθετη σχολή, ο Αλέξανδρος Δελμούζος και τα παλικάρια του, όπως λέμε ο Ρήγας και οι πνιγμένοι του σύντροφοι, δεν βρήκαν οπαδούς και ακόλουθους στη δουλειά τους. Γιατί, πέρα από την επίσημη καταδίωξη του κράτους, ετούτοι οι γνήσιοι Έλληνες ζητήσανε «τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα “εύγε”». Αλλά σήμερα και αύριο τους βλέπουμε κιόλας ολυμπιονίκες στα στάδια και παινεμένους του δήμου.
Συνοψίζω το ζητούμενο και τη λύση του στην παραβολή του ποιητή: Η σχολή Εξαρχόπουλου και ο όχλος της, είναι οι αρωματισμένοι Σιδώνιοι του Καβάφη, που κοκορίζουν και κακαρίζουν, καθώς μιλούν για την τέχνη που λησμόνησε τη ζωή. Η πορεία Δελμούζου και Γληνού, είναι ο Αισχύλος. Περπατάει βλοσυρός στον Μαραθώνα, ταυροκοιτάει μπροστά του και πίσω του, και στοχάζεται για την τέχνη, την ώρα που δουλεύει για τη ζωή.
Το τρίτο, για να μην τα φορτώσει κανείς όλα στον Εξαρχόπουλο, όπως οι Εβραίοι στον αρχαίο τράγο τις αμαρτίες τους, είναι πως παράλληλα με την κακή διδακτική των παιδαγωγών, ήταν κακή και η διδασκαλία των φιλολόγων. Εδώ έχουν τη δέση τους οι Κοντοί, οι Μιστριώτες, οι Καλιτσουνάκες και Πεζόπουλοι, και οι άλλοι λογιότατοι. Είναι όλοι εκείνοι, που το άδειο κρανίο τους το ζωγράφισε αιώνια ο Σολωμός στον «Διάλογο».
Το κακό με τους κλασικούς φιλολόγους, δεν είναι ότι στα αρχαία ελληνικά έβλεπαν λέξεις μόνο. Το μεγάλο κρίμα ήταν πως απόκοψαν εντελώς το αντικείμενο που δίδασκαν, από τη ζωή. Δεν μπορείς να σπέρνεις ρήματα και να ζητάς να θερίσεις στάχυα. Δεν μπορείς να πας στον κρεοπώλη και να του ειπείς: «Δώσ’ μου ένα κιλό κρέας από “μήλο”». Γιατί, πού να το ξέρει ο άνθρωπος ότι το αρνί, στ’ αρχαία το λέγανε «μήλο». Πώς του ζητάς, λοιπόν, ν’ ανακατέψει στο χάλκινο λεβέτι, τα κρέατα του λαγού και της χελώνας, όπως έκαμε κάποτε το χρηστήριο του Απόλλωνα;
Θέλω να ειπώ, πως η προσήλωση των φιλολόγων στον αρχαίο κόσμο ήταν τόσο αλλοίθωρη, ώστε να παραβλέπεται εντελώς η άμεση ζωή με τα προβλήματα και τις ανάγκες της. Οι κλασικοί φιλόλογοι έμοιαζαν να ζούνε με τις σκιές και τα φαντάσματα. Σαν έπαιρνε να βραδυάζει, κατέβαιναν ακροποδητί σε κάποια σαρκοφάγο και ξάπλωναν αγκαλιά με τα κόκαλα και με τον ανάγλυφο διάκοσμο των επιφανειών.
Στο σημείο αυτό η ευθύνη των φιλολόγων, και εννοώ πρώτα τους πανεπιστημιακούς, πέρα από το που τους έλειπε το σθένος, έχει την αιτία της σε έδαφος και σε αφορμήσεις κοινωνικές και πολιτικές. Το κοινωνικό κατεστημένο, έτσι καθώς ερχόταν από τον καιρό της δημογεροντίας και της γιανιτσαριάς, μερίμνησε να περιλάβει στην κλειστή του κάστα, τους δάσκαλους των δασκάλων των παιδιών μας. Έτσι μέσω της παιδείας, δρομολογημένης κατάλληλα, θα πετύχαινε να στερεώνει και να συντηρεί τα προνόμια του.
(Και με την ευκαιρία, λέω πως ποτέ μου δεν κατάλαβα, γιατί τις προσφωνήσεις «Λογιότατε», «Εντιμότατε», «Γενναιότατε», «Σεβασμιότατε», «Εξοχότατε» -αφήνω εκείνο το δύσοσμο «Μεγαλειότατε»-, δεν τις απηύθυνε ποτέ του κάποιος στον γεωργό, στον βοσκό, στον θαλασσινό, στον χτίστη. Και η απορία αυτή, έγινε βαθύ σκοτάδι για μένα, όταν διάβασα γραμμένο στον «Αιμίλιο» του Ρουσσώ, πως η ευγενικότερη απ’ όλες τις ανθρώπινες ασχολίες, είναι η γεωργική τέχνη.
Ο πανεπιστημιακός δάσκαλος, λοιπόν, μπαίνοντας στα ίδια μητρώα όπου και ο ανώτερος κρατικός λειτουργός, ο δικαστής, ο στρατιωτικός, ο ιερέας, ο πλούσιος αστός, έχασε την επαφή του με τον όγκο και τη μάζα του κοινωνικού ατόμου. Ξεκόπηκε από την ίδια τη ζωή και την πραγματικότητα. Η αποκοπή αυτή κατάστησε αναγκαία την αποξένωσή του από τις ουσίες των αρχαίων κειμένων, και αποσύνδεσε μέσα του τα ζωντανά στοιχεία του κλασικού κόσμου από τη σύγχρονη ζωή του αγρού, της αγοράς, του δρόμου και του πεζοδρομίου.
Το κακούργημα πια έχει συντελεστεί. Δεν ενδιαφέρει τώρα η λαχτάρα, ο πόνος, ή το όραμα του Πίνδαρου και του Θουκυδίδη. Οι λέξεις τους όμως, κούφιες και άδειες από όλη την πολύτιμη ουσία τους, είναι ακριβώς εκείνο που χρειάζεται, για να συντηριέται η κοινωνική δουλεία.
Μου χρειάστηκε αυτή η ξενάγηση στα σκυλάδικα και στην Τρούμπα, για να καταλάβουμε γιατί ο Σολωμός στον «Διάλογο», ταύτισε τον σοφολογιότατο και τον Τούρκο. Και υπάρχει ένα ακόμη σημείο στη μιγαδική συνάρτηση παραχάραξης των Ελλήνων. Εδώ, το «Made in» είναι αλλοδαπό. Έρχεται από τη μαγδαληνή Ευρώπη και αράζει στην ιερόδουλη Αμερική.
Εκείνο που σε μεγάλο βαθμό συνέβηκε σε μας, ο εγκλωβισμός της διδασκαλίας των κλασικών στους τύπους της γλώσσας δηλαδή, και η παραγνόηση της ουσίας του βίου, σε μικρότερο βαθμό συνέβηκε και στην Ευρώπη. Ο γνωρισμός και η συνομιλία τους με τους Έλληνες, από την αρχή τράπηκε στην περιοχή του ενδύματος και της υπόδησης. Η ουσία δουλεύτηκε ατεχνότερα, βραδύτερα, και από λιγότερους. Η κύρια προσοχή έπεσε στη γλώσσα.
Σ’ αυτό συντέλεσαν πολλά. Η τραχύτητα και η εμορφιά των Ελλήνων, που δεν είναι για τις μάζες. Το ίδιο το εγχώριο πνεύμα της Ευρώπης, έτσι όπως εξέρχοταν αλλόκοτο από τη μήτρα του θεοκράχτη Μεσαίωνα. Και η οδηγία της Παπικής Εκκλησίας, που φρόντισε να φροντίζει μια ανώδυνη επιφάνεια ομοιότητας και φιλίας Χριστιανισμού και αρχαιότητας. Είναι, βλέπεις, η παπική ραδιουργία. Που συνεχίζει την παλαιή ρωμαϊκή διπλωματία. Όπως ο Τάκιτος έγραμε για την κόλαση των αυτοκρατόρων, έτσι χίλια διακόσια χρόνια αργότερα ο Δάντης θα γράμει για την κόλαση των παπών. Είναι μικρός και αγαθοβιόλης, εκείνος που στο Βατικανό βλέπει κάτι πιο πέρα από τη διπλωματία. Δεν βγήκε πριν από μερικά χρόνια, μέσα από τα παπικά ινστιτούτα η περίφημη επιστημονική πανταχούσα που κήρυχνε ότι η θεωρία του «Big Bang» (Μεγάλη Έκρηξη) των κοσμολόγων είναι πλήρως σύμφωνη με τα δόγματα της Εκκλησίας; Βρε τί ‘ναι τούτοι!
Έτσι λοιπόν, κοντά στο «Latinum», έγινε και το «Graecum», στα σχολεία και στα πανεπιστήμια της Ευρώπης, γλώσσα, σύνταξη, γραμματική, και φαινόμενα φθόγγων και λέξεων. Μεγάλες επικράτειες του πνεύματος των Ελλήνων έμειναν ανεξερεύνητες. Έπρεπε νά ‘ρθει ο Έγελος, λόγου χάρη, για να ξεσκεπάσει τη ζωτική σπουδαιότητα της ελληνικής σοφιστικής. Και τη μεγάλη ήπειρο των προσωκρατικών, αυτά τα γιγάντια φαινόμενα ραδιογαλαξιών και νεφελωμάτων, ως την εποχή που τα εξερεύνησε ο Νίτσε, κυριολεκτικός Κολόμβος του πνεύματος, οι φιλόσοφοι και οι φιλόλογοι την είχαν χαρτογραφήσει σαν ένα νησί άγονης γραμμής.
Η σύγκρουση ανάμεσα στο Νίτσε και στο Βιλαμόβιτς για το πρόβλημα των προσωκρατικών και της τραγωδίας, υπήρξε μονομαχία θανάτου. Ο Βιλαμόβιτς, ένας μετεωρίτης έντονος, για μια στιγμή φάνταξε να λάμπει και να σκεπάζει το αιώνιο φως του Σείριου-Νίτσε. Και πέτυχε να τον δολοφονήσει επιστημονικά. Αλλά από κει και ύστερα, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση. Δεν ήταν εύκολο από μέτρια πνεύματα να κατανοηθεί η φράση του Νίτσε: «Και μόνο όπου υπάρχουνε τάφοι υπάρχει και ανάσταση».
Αυτός ο σχολαστικισμός στα σχολεία της Ευρώπης παρατηρήθηκε και στιλετώθηκε από τα ευαίσθητα πνεύματα των ποιητών, που δεν άντεχαν τη φυλακή και τη σεμνοτυφία του. Μονάδες όπως ο Μπάιρον, ο Σέλεϊ, ο Ουγκό, μιλάνε με μεγάλη πίκρα και με μεγάλη οργή για το σχολικό σύστημα και τους δασκάλους που είχαν. Αφήνω, που όλοι τους αφήσανε μεσοστρατίς και αηδιασμένοι τις κλασικές σπουδές τους.
Στις Ενωμένες Πολιτείες το πράγμα καταστάθηκε δεινότερο. Εδώ ο κλασικός κόσμος πέρασε μέσα από το πνευματικό διυλιστήριο του γυαλιού, του νικελίου, και του αλπακά. Και πήρε τον χαρακτήρα των συνδετικών τροφών και των πλαστικών ερώτων. (Το τελευταίο είναι οι γυναίκες-σαμπρέλες ,για τους άντρες που αυνανίζουνται πάνω τους). Το μόνο που έμεινε στους Αμερικανούς, είναι η έννοια της δημοκρατίας που γεννήθηκε στην Ελλάδα, και τώρα ανθίζει στην απέραντη χώρα τους. Τι δημοκρατία όμως! Όλο ράσο και φανφάρα. Πουλώντας τα όπλα τους, δηλαδή, πίνουν σαν τα βαμπίρ, το αίμα των λαών της γης, συσσωρεύουν στο εθνικό χρηματοκιβώτιο όλους τους Πακτωλούς και όλους τους Κροίσους, και ύστερα κορδώνουνται για την ευημερία που δωρίζει στη χώρα τους το λαμπρό τους πολίτευμα. Εμ, αν ήταν έτσι, μπορώ κι εγώ να σου φέρω ναύτη με γένι που να σου καλουπώσει άγαλμα.
Στο επίπεδο της σχολαστικής μεθόδου των κλασικών σπουδών στην Αμερική ο Χάϊετ διηγείται το ακόλουθο πανηγυρικό: Μπαίνει ο κλασικός φιλόλογος στην αίθουσα και αμέσως εξηγεί στους φοιτητές του: «Αυτό το εξάμηνο θα σας διδάξω τον “Οιδίποδα επί Κολωνώ”. Είναι ένα κείμενο μεγαλείο για το πλήθος τις γραμματικές και τις συντακτικές ανωμαλίες και εξαιρέσεις που περιέχει». Και στο επίπεδο της ουσίας, για να σχολιάσει την ασχετοσύνη τους, ο Έζρα Πάουντ, σε μια στιγμή έπιασε την πένα και έγραμε: «Αναλογίζομαι με τρόμο και με έκσταση, πώς θά ‘ταν οι Ενωμένες Πολιτείες, αν μάθαιναν οι μαθητές τον κλασικό ελληνικό κόσμο». Κι εγώ αναλογίζομαι με την απλότητα του παιδιού, πώς θά ‘ταν ο κόσμος, αν οι διαλογισμοί του Πάουντ γίνουνταν πραγματικότητα.
Ξεκινώντας νηφάλια, από τούτη τη βάση της αίρεσης και της οργής για την άθλια ως τα σήμερα ιστορία της διδακτικής και της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στα σχολειά μας, θα παραστήσω το πρόβλημα με την εικόνα του εγκέφαλου και του νευροχειρουργού. Ενδιαφέρει, βέβαια, να δουλεύει δεξιότεχνα τα εργαλεία του ο νευροχειρουργός. Αλλά πρώτιστα ενδιαφέρει να γνωρίζει τον εγκέφαλο. Σχετικά με το μάθημα των αρχαίων ελληνικών όμως και τη διδακτική του, εκείνο που γίνεται ως τα σήμερα, είναι ο χειρουργός και τα εργαλεία του. Για τον εγκέφαλο δεν πειράζει. Ας είναι κι από τυρόγαλο. Οι μπλούζες, οι μάσκες, τα γάντια, οι λαβίδες, τα μαλίδια, τα πριόνια, τα δοχεία, οι γάζες, οι τσιμπίδες, τα ράμματα, τα βάμματα τα…τάματα. Κι από εγκέφαλο όλα βολεύουνται. Ο χειρουργός τον σπούδασε στο κεφάλι του σκύλου και της κουρούνας. Όχι χειρότερα.
Μα ποιος θα ισχυριστεί και θέλει να τον πιστέψουμε, πως ο ψάλτης που ταραρίζει στην εκκλησία το «λίθος λαξευτός» «λύκος καψαλός», διατάραξε την ευσέβεια της αγράμματης γερόντισσας που τον ακούει;
Λέω πως ωφελεί: Στη διδακτική των αρχαίων ελληνικών, να διδάσκεις την ιστορία και το σκοπό του μαθήματος· να διδάσκεις τη διαίρεση και τους κλάδους της· να διδάσκεις πώς θα διδάξεις από το πρωτότυπο και πώς θα διδάξεις από τη μετάφραση· πώς θα διδάξεις τη γραμματική, το συντακτικό, τη λεξιμάθεια, τη χρηστομάθεια· πώς θα διδάξεις την πορεία και τις μεθόδους διδασκαλίας.
Αλλά αυτό γίνεται μέχρι σήμερα. Αυτό ήταν τα σαρανταλείτουργα και τα ευχέλαια του Εξαρχόπουλου. Όλα ετούτα τα λέμε και τα ξαναλέμε κατά συρροή και κατά πλήθος. Τα εξαντλήσαμε πια ως την ίνα και ως την κεραία. Τώρα ό,τι έμεινε, είναι να κουρεύουμε το στραγάλι, και να συναχώνουμε τη σουλφαμίδα. Γυρνάμε από δεξιά περί τον εαυτό μας, γυρνάμε από αριστερά περί τον πυρήνα του προβλήματος, και παίζουμε το ηλεκτρόνιο του υδρογόνου, ώσπου να γίνουμε δευτέριο.
Σήμερα μάλιστα, που είμαστε «και τέλος πάντων, να, τραβούμε εμπρός», που λένε οι ηλεκτρονικοί και ο πολιτικός αναμορφωτής του Καβάφη, στη διδακτική των αρχαίων ελληνικών θα χρησιμοποιήσουμε και την «προηγμένη τεχνολογία». Υπολογιστές, μικροδιδασκαλίες, κλειστά κυκλώματα, βιντεοκασέτες, οπτικοακουστικά, και τα συναφή.
Όλα αυτά είναι έγκριτα και να τα χαιρετάς. Το πρόβλημα όμως βρίσκεται αλλού. Και το πρόβλημα, είναι το ένα, που έχουμε μόνο τη δική του ανάγκη, και κανενός άλλου. Όπως ακριβώς κάποτε το είπε και ο Ιησούς, δάσκαλος πρώτος, καθώς επιτιμούσε τρυφερά τη Μάρθα, και κοίταζε έμπιστα τη Μαρία.
Το πρόβλημα λοιπόν διατυπώνεται έτσι: Δεν έχει νόημα να διδάσκεις τη διδακτική των αρχαίων ελληνικών, έστω κι αν η δεξιοτεχνία σου ξεπερνά τις «ηλεκτρικές τριπλές» του Μαραντόνα, όταν δεν έχεις ιδέα για το τι είναι ο κλασικός κόσμος. Όταν δεν άκουσες ποτέ σου τον λόγο: Οι Έλληνες δεν γράψανε· οι Έλληνες ζήσανε. Το ξέρουμε αυτό;
«Όσο για μέριμνα του τόπου, για διοίκηση -ούτ’ ήξερε τι γένονταν τριγύρω του»·. Αχ! Ο Καβάφης… Πάντα μπροστά μας βγαίνει ο πονηρός ο γέρος.
Σήμερα μία μυλόπετρα πλακώνει την παιδεία των παιδιών μας. Ένας βραχνάς γράφει το παρόν μίζερο, και διαγράφει απαίσιο το μέλλον της χώρας. Γιατί, η αγωγή των νέων είναι κακή. Και η αγωγή των νέων είναι το θεμέλιο της πολιτείας. Και κρίνει τη σωτηρία και την ικμάδα της από το Α ως το Ω. Αφήνω σκόπιμα έξω τα «Έκτορος λύτρα», γιατί εκεί ο χαλασμός και ο θρήνος είναι μέγας. Η παιδεία των νέων είναι το δυνατό αίμα και ο αέρας ιωδίου για το μέλλον των λαών. Επένδυση πιο ασφαλή για προοπτική μακρόπνοη δεν πρόκειται να βρεις. Την αλήθεια αυτή τη λαλούν και την κράζουν, από τους νόμους του Λυκούργου μέχρι τους χάρτες του ΟΗΕ. Όμως, της δικής μας παιδείας το αίμα, έχει αιματοκρίτη λευχαιμίας.
Χρειάζεται να στηθούν οδοφράγματα στους δρόμους. Να στηθούν δικαστήρια στις αίθουσες, και ίσως ίσως γκιλοτίνες στις πλατέες. Για να σταυρωθεί το κακό, και να πάψει η βασκανία. Από τον καιρό του Σχινά και του Μαυροκορδάτου, μας βαραίνει ο σοφολογιότατος και ο Φαναριώτης. Το δίκαιο του μέλλοντος όμως, χρειάζεται πολλούς δικαστές, σαν τον Τερτσέτη, τίμιους. Και σαν τον Πολυζωίδη. Για να εξαλειφθούν κάποτε οι αιτίες της δίκης του Κολοκοτρώνη.
Τονίζοντας το δράμα στους ιδικούς μου τόνους, έχω να το κλείσω σε μία πρόταση που δεν δυσωπείται. Είναι πικρή, όσο το παλαιό εκείνο «εάλω η Πόλις», που ακούστηκε κάποτε σε όλη τη Ρωμανία, και κανείς δεν ήθελε να το πιστέψει. Η πρόταση λέει: Εμείς, οι Νεοέλληνες, αγνοούμε παντάπασι την κλασική Ελλάδα. Λέγοντας «παντάπασι», φωνάζω μία πράξη. Εννοώ δηλαδή, τις λέξεις με την ακρίβεια του δύο και δύο ίσον τέσσερα.
Είναι χρεία να επισημάνω, κάτι που είναι ομόλογο σε μιζέρια με την πλάνη μέσα στην οποία οι δάσκαλοι μας μάθανε να ζούμε για τους Έλληνες. Το στοιχείο αυτό είναι, πως δεν αγνοούμε μόνο την αλήθεια για την κλασική Ελλάδα, αλλά η εικόνα που αποχτήσαμε γι’ αυτήν, είναι παράμορφη και αντίστροφη. Η παράσταση που έχουμε για τους Έλληνες, έχει μεταξιώσει το σύνταγμα των αξιών, τη φυσικότητα, και την τάξη. Αναποδογύρισε τα πράγματα, και το άσπρο τό ‘καμε μαύρο.

ΜΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΞΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗΣ


ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΑΡΑΒΙΔΑ

Την ημέρα που η Αθήνα υποδεχόταν το χιόνι, συναντήσαμε τον Αδαμάντιο Πεπελάση στο καταφύγιο του στη Φιλοθέη. Διαπρεπής οικονομολόγος, χρόνια καθηγητής σε αμερικανικά πανεπιστήμια και με μακρά θητεία στη διοίκηση τραπεζών, είχε το προνόμιο να διατελέσει συνεργάτης και φίλος όλων σχεδόν των πρωθυπουργών της Μεταπολίτευσης. Τους έζησε όλους από κοντά, τους συμβούλευσε και συγκρούστηκε μαζί τους. Ο ίδιος αρνήθηκε τη θέση του βουλευτή επικρατείας που του πρότεινε τόσο ο Κ. Καραμανλής όσο και ο στενός φίλος του, Α. Παπανδρέου. Η μαρτυρία του 90χρονου σήμερα διανοούμενου οικονομολόγου έχει διπλή σημασία. Αφενός, ξεκαθαρίζει το νέο οικονομικό και πολιτικό τοπίο που διαμορφώνεται. Αφετέρου, στο δεύτερο μέρος της κουβέντας μας, καταθέτει ενώπιον της ιστορίας, τις κρίσεις του για τις πολιτικές προσωπικότητες που σφράγισαν τη μεταπολιτευτική κακοδαιμονία μας. Ο λόγος του έχει ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς δεν προέρχεται από έναν αριστερό διανοούμενο με την κλασική έννοια του όρου, αλλά από έναν φιλελεύθερο που βρισκόταν πολύ κοντά αλλά και τόσο μακριά από τα δώματα της εξουσίας. Η συνέντευξη ποταμός που μας παραχώρησε, σε μεγάλο βαθμό είναι απολογητική αλλά και απολογιστική. Αποδομεί εκ των έσω τον μύθο που περιέβαλλε τα πρόσωπα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, απευθύνοντας ένα δριμύ κατηγορώ με βαρύτατους χαρακτηρισμούς στους δυο μοιραίους της οικογένειας Παπανδρέου με την οποία συνδεόταν φιλικά μέχρι λίγα χρόνια πριν. Τα ερωτήματα που θέτει είναι αμείλικτα και δεν γίνεται να μείνουν αναπάντητα.

Εσείς δεν υπήρξατε ποτέ ένας τυπικός οικονομολόγος. Πάντα υπήρχε η διάσταση του πολιτισμού στη σκέψη και τη δράση σας. Οι άνθρωποι των καιρών μας βλέπουν ως ασυμβίβαστες αυτές τις δυο ενασχολήσεις, την οικονομία και τον πολιτισμό. Πώς συμβιβάζεται το προφίλ του οικονομολόγου με τις πολιτιστικές αγωνίες;

Νομίζω ότι αυτή η διάσταση της προσωπικότητάς μου αφενός με ζημίωσε προσωπικά, αλλά αφετέρου με βοήθησε στην κατανόηση και την ερμηνεία των κοινωνικών παραμέτρων στα οικονομικά. Οι οικονομολόγοι ποτέ δεν είχαν σχέση με τις τέχνες και τα γράμματα και όσοι είχαν τέτοιες ευαισθησίες ήταν πάντα εξαιρέσεις. Ο Κέινς, ανεξάρτητα από τη γνώμη που έχεις για την οικονομική θεωρία του, ζούσε χάριν της τέχνης. Και ο Άνταμ Σμιθ, αν τον διαβάσεις προσεκτικά, θα δεις ότι μιλάει για την αγωνία του ανθρώπου να κατανοήσει τους λόγους της ύπαρξής του. Πόσο μάλλον ο Μαρξ. Νομίζω ότι το μοντέλο του παραδοσιακού οικονομολόγου, όπως το γνωρίσαμε από τον 19ο αιώνα και που αναζητούσε τους τρόπους παραγωγής και αύξησης του πλούτου με τις λιγότερες δυνατές θυσίες, έχει τελειώσει.

Ο νέος οικονομολόγος που υπαινίσσεστε τι χαρακτηριστικά θα έχει;

Ο νέος οικονομολόγος που τώρα αναδύεται σιγά σιγά, όχι στην Ελλάδα όμως, θα πρέπει να βρει τις απαντήσεις στα θεμελιώδη ερωτήματα: Πως συμβιβάζεται η άνοδος της κοινωνικής δυσχέρειας με την αύξηση του πλούτου; Γιατί σήμερα που ο κόσμος παράγει περισσότερο υλικό πλούτο από ποτέ, τα νοσοκομεία όμως είναι γεμάτα από δυστυχισμένους ανθρώπους; Αυτό είναι το στοίχημα για τους νέους οικονομολόγους. Στην Ελλάδα είμαστε ακόμη δέσμιοι μιας πίστης στο ψεύτικο όραμα της Μεταπολίτευσης, να κάνουμε εύκολα και γρήγορα λεφτά.

Υφίσταται σήμερα μια τέτοια τάση σε κάποια πανεπιστήμια ή οικονομικές σχολές;

Υφίσταται, αλλά ακόμη μόνον ως τάση. Στο Λονδίνο, το Warwick, τα πανεπιστήμια της Ανατολικής Αμερικής και πολλά άλλα στις ΗΠΑ αρχίζουν και δημιουργούν έδρες που προσελκύουν νέους καθηγητές που ειδικεύονται σ’ αυτή την κατεύθυνση. Είναι μια ελπίδα αυτή η τάση, αλλά δεν ξέρω που θα καταλήξει. Σημασία έχει να ενσφηνωθεί γερά στην καρδιά της οικονομικής θεωρίας αυτή η κοινωνική διάσταση.

Βλέπετε να προδιαγράφεται συνολικότερα το τέλος μιας εποχής;

Νομίζω ότι το τέλος εποχής θεωρητικά έχει ήδη επέλθει. Διότι η εποχή αυτή που πρόσφερε τεράστιο πλούτο, υλικά αγαθά και την ωραία ιδέα της προόδου και της ανάπτυξης, πρόσφερε παράλληλα και τον ανθρώπινο πόνο.

Και κυριάρχησε το άγριο μοντέλο του Φρίντμαν και της Σχολής του Σικάγο.

Ο Φρίντμαν και η σχολή του ήταν μια πολύ αυστηρή και έντιμη ανάγνωση της αμερικανικής οικονομίας της εποχής. Όμως σε αυτή την ανάλυση δεν υπήρχαν τα ουμανιστικά στοιχεία που σήμερα τα θεωρούμε απαραίτητα νια μια ανθρώπινη και αποτελεσματική οικονομική δραστηριότητα. Ο Φρίντμαν ήταν μεγάλος δάσκαλος. Εμάς δεν μας έφταιξε κανένας Φρίντμαν. Στη Μεταπολίτευση δεν πήραμε τον δρόμο ούτε του φιλελευθερισμού ούτε του νεοφιλελευθερισμού. Πήραμε το δρόμο του ελευθερισμού. Για τη λεηλασία του πλούτου από φιλελεύθερους και σοσιαλιστές στην Ελλάδα δεν φταίει ούτε ο Φρίντμαν ούτε ο Μαρξ. Δεν πρέπει να κρίνουμε κανέναν στοχαστή ή συγγραφέα με βάση τα αισθήματα που προκαλεί σήμερα. Εγώ λέω στους φιλελεύθερους, φανταστείτε να μην είχε γεννηθεί ο Μαρξ. Πόσο φτωχότερος θα ήταν ο κόσμος. Η δαιμονοποίηση της θεωρίας είναι μεσαιωνική πρακτική, είτε προέρχεται από αριστερά είτε από δεξιά.

Ο Μαρξ βλέπουμε σήμερα να επικαιροποιείται εκατέρωθεν. Γίνεται επιλεκτική χρήση του και από τους φιλελεύθερους και από τους μαρξιστές διανοούμενους.

Ο Μαρξ ήταν δυτικός διανοούμενος και προχώρησε την οικονομική και κοινωνική σκέψη λίγο πιο πέρα. Εάν ο Μαρξ δεν πέσει στα χέρια ανόητων ανθρώπων, εκατέρωθεν όπως σωστά το είπατε, στον νέο κόσμο έχει σοβαρό λόγο η παρουσία του. Τα τελικά συμπεράσματα και οι υποθέσεις του Μαρξ βασίζονται στην ερμηνεία και στη διάσταση της ανθρώπινης αγωνίας για ζωή. Κάτι που δεν αφορά βέβαια τους οικονομολόγους από τα MIT και τα Harvard. Κάποτε ο οικονομολόγος, έως και τον Β’ Παγκόσμιο, ήταν η έκφραση της αγωνίας, ο διανοούμενος της κοινωνίας. Μετά όμως, όταν ο πλούτος επέπεσε με τεράστιους γδούπους επί της κοινωνίας, μεταλλάχθηκε.

Και τώρα έχουμε τους τραπεζίτες στην εξουσία.

Ναι, υπάρχει όμως μια διαφορά ανάμεσα στους Έλληνες και τους ξένους τραπεζίτες. Στην Ευρώπη και την Αμερική οι τραπεζίτες δεν έχουν γίνει θεσμοί, ενώ στην ιστορία μας, συνήθως, ο τραπεζίτης έπαιζε ρόλο θεσμικό που δεν ήταν εύκολο ή επιθυμητό για την πολιτική εξουσία να τον αφαιρέσει. Βέβαια, εγώ δεν νομίζω ότι ο τραπεζίτης Παπαδήμος θα μας βγάλει από την περιπέτεια, γιατί κυρίως βλέπει αυτά που λέγαμε πριν. Όμως στη δική μας περίπτωση δεν είναι καθόλου οικονομικό το ζήτημα. Πώς να τους εξηγήσεις ότι το υψηλότερο ΑΕΠ δεν μας ενδιαφέρει αν δεν συνεπάγεται πραγματική ανάπτυξη, αν δεν σκεφτόμαστε δηλαδή την ποιότητα και το περιεχόμενο του.

Μπορούσαμε να αποφύγουμε το Μνημόνιο;


Ναι, ναι, ναι…Το πιστεύω αν και δεν έχω τρόπο να το αποδείξω. Μπορώ όμως να καταθέσω τη διαίσθησή μου από την εξέταση του θέματος. Ό,τι λέω είναι προσωπικές εντυπώσεις. Ο Γ. Παπανδρέου, ο οποίος έδωσε χίλια δυο δείγματα της ανεπάρκειάς του να κυβερνά μια χώρα, για κάποιους λόγους που υποπτευόμαστε μερικοί από μας, έπρεπε να προσφέρει όσα του ζήτησαν ως αντάλλαγμα για αυτά που έλαβε στη δωροθήκη του προτού καν γίνει πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ. Εγώ δεν μπορώ να το τεκμηριώσω πλήρως, αλλά εν μέρει το τεκμηριώνω. Πώς αλλιώς ερμηνεύεται π πολιτική συμπεριφορά του; Εμένα δεν με καλύπτει η ερμηνεία ότι ήταν μόνο ανοησία και απερισκεψία. Μπορεί να ήταν και ανοησία, αλλά δεν ήταν μόνο. Υποψιάζομαι ότι έγιναν ανταλλαγές. Ο Γ. Παπανδρέου είπε πολλά ψέματα. Ο πατέρας του που ήταν μάστορας στο ψέμα αλλά ήξερε πώς να δουλέψει το μαστοριλίκι του, δεν άφησε τέτοια ίχνη να τον ακολουθούν. Και ρωτώ και απαιτώ μια πολιτική απάντηση: Γιατί τέτοιο τρέμουλο να αποκοπούμε από τη ρωσική ενεργειακή πολιτική; Ήταν ανάγκη να τορπιλίσουμε τα δυο σημεία της ρωσικής πολιτικής που ήταν γι’ αυτούς σημαντικά; Ύστερα, η πρεμούρα με το Ισραήλ. Γιατί τέτοια επιμονή; Πως ερμηνεύεται το γεγονός ότι η πρώτη κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου είχε για υπουργό εξωτερικών έναν άγνωστο και ανόητο Έλληνα της Αυστρίας που έλεγε ψέματα ότι έχει πάρει το ντοκτορά του; Την ώρα του Μνημονίου, θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε την κακή πολιτική που ακολουθούσαμε δεκαετίες, χωρίς να περάσουμε στο ΔΝΤ. Δηλαδή, φέρε τώρα το δάνειο, κάλυψε τις ανάγκες σου και άσε τους άλλους να χτυπιούνται. Τα επιτόκια στην αγορά ήταν ακόμη ευνοϊκά. Προσπαθήσαμε να δανειστούμε από αλλού; Ή μήπως με δηλώσεις περί διεφθαρμένου λαού στρώναμε τον δρόμο μας;

Είναι πολύ σοβαρό αυτό που καταθέτετε. Δηλαδή γνωρίζοντας τι σημαίνει για τον τόπο αυτή η πολιτική επιλογή ο Γ. Παπανδρέου προχώρησε με τέτοια επιπολαιότητα;

Ναι, έκανε ό,τι έκανε αδιαφορώντας για τον τόπο. Τι μεσολάβησε; Το χρήμα; Δεν θέλω να το πιστέψω. Γνωρίζω τον χαρακτήρα του ανθρώπου από παιδί δυο χρόνων. Η μαμά του και η γιαγιά Σοφία Μινέικο, μια αγία γυναίκα κατά τ’ άλλα, τον μεγάλωσαν με την ιδέα ότι είναι πρώτος. Παιδάκια όταν έπαιζαν με τον γιο μου και τις παρέες των φίλων τους στην Αμερική, που μέναμε στον ίδιο δρόμο, η Μαργαρίτα επέβαλλε τον Γιώργο ως αρχηγό της παρέας. Εμείς που ειρωνευόμαστε τον Γιωργάκη, δεν ξέραμε τι λέγαμε. Από αυτόν το βρήκαμε. Και όχι τυχαία. Το είχε επεξεργαστεί. Εγώ δεν μιλώ «καρατζαφέρεια» διάλεκτο, αλλά δεν επιτρέπω σε κανέναν Παπανδρέου ή Παπαδήμο να λέει είμαι εδώ για να σώσω την πατρίδα μου. Είναι υποκρισία αισχίστου είδους.

Η έξοδος από τo ευρώ τι σημαίνει;

Όταν άρχισε αυτή η οδυνηρή δημόσια συζήτηση για το ενδεχόμενο να βγούμε από το ευρώ, είχα πει ότι θα ισοδυναμούσε με τη μικρασιατική καταστροφή. Και πολλοί καλόπιστοι άνθρωποι με ειρωνεύτηκαν. Τότε λειτούργησα σαν παραδοσιακός αναλυτής, με δεδομένα που δεν ίσχυαν στην περίπτωσή μας.

Είσαι λοιπόν ο πρώτος που το ακούς δημόσια. Ύστερα από τις γκανγκστερικές πιέσεις που ασκούνται πάνω μας και επειδή προβλέπω τι σημαίνει η «επιτυχία» των προγραμμάτων της τρόικας, εύχομαι η ελληνική κυβέρνηση να πει επιτέλους ένα όχι. Όσο περνάει ο καιρός και βλέπω πώς γίνεται η διαπραγμάτευση, πείθομαι ότι δεν θα μας πετάξουν έξω, γιατί δεν τους συμφέρει. Αν αρχίσει το ξήλωμα του ευρώ, και εμείς θα ταλαιπωρηθούμε, αλλά και οι συνέπειες για την Ιρλανδία, την Ισπανία και την Πορτογαλία θα είναι τεράστιες. Η Ε.Ε δεν είναι σε θέση τώρα να σχεδιάσει και να παρακολουθήσει μια τέτοια εξέλιξη. Άρα, ας βγει η κυβέρνηση και να πει ότι δεν δέχεται αυτά τα μέτρα, γιατί αυτά που ζητάνε είναι όσα μας βοήθησαν να έχουμε μια κοινωνία κακή μεν, αλλά λειτουργική.

Αν ήμουν Κουτρουμάνης θα έδινα ένα χαστούκι στον Τόμσεν!

Και τι θα γινόταν δηλαδή αν θύμωνε ο πρωθυπουργός και τον έδιωχνε; Δεν μπορούμε να πληρώσουμε ένα τέτοιο ανθρώπινο και ηθικό κόστος. Ακόμα και να μας έδιωχναν από το ευρώ, που το θεωρώ απίθανο, τι θα γινόταν χειρότερο από σήμερα; Καταλαβαίνουμε τι γίνεται τώρα στην ψυχή των νέων; Τι εθνική υπερηφάνεια και κολοκύθια να αισθανθούν; Πώς να μην μισήσουν την οργανωμένη κοινωνία και την οργανωμένη οικονομική δραστηριότητα;

Η χρεοκοπία τι θα σημαίνει πρακτικά για την καθημερινότητα του πολίτη;

Η χρεοκοπία ασφαλώς είναι ένας μοχλός πίεσης, αλλά πολλά πράγματα στον κοινωνικό βίο δεν είναι ανάγκη να συμβούν για να υποστείς την επίδρασή τους. Αν φοβόμαστε τη χρεοκοπία είναι περίπου σαν να έχει γίνει. Έτσι λοιπόν εγώ λέω τώρα καλύτερα να παίξουμε αυτό το σενάριο και να υποστούμε την όποια κύρωση. Είτε κάνουμε τώρα όλα όσα μας λένε είτε όχι, βλέπω ότι αρχές του καλοκαιριού ο τόπος αυτός θα παραδέρνει κοινωνικά. Δεν είναι δυνατόν να συμβεί αλλιώς, διότι μέσα σε λίγα χρόνια μια κοινωνία μικροεμπόρων μικροεπιχειρηματιών και μικροκαλλιεργητών έγινε κοινωνία καταναλωτών.

Πώς κρίνετε τη στάση του ελληνικού λαού; Αδράνεια ή ωριμότητα;

Ούτε ωριμότητα είναι ούτε αδράνεια. Πιστεύω ότι δούλεψαν πολύ καλά τα τεχνάσματα για τη συνενοχή. Πειστήκαμε από τον Τόμσεν και την τρόικα ότι δεν γίνεται αλλιώς. Σ’ αυτό συνέβαλε και ο Παπανδρέου που επί ενάμιση χρόνο έλεγε αυτά. Έρχεται τώρα και ο Παπαδήμος και πιο έγκυρα και πιο πειστικά επαναλαμβάνει τα ίδια και χειρότερα.

Τα τελευταία χρόνια προσέχετε με περισσότερο ενδιαφέρον τον λόγο που επιχειρεί να αρθρώσει η Αριστερά. Ποια γνώμη έχετε γι’ αυτή;

Προσωπικά έχω ρομαντικούς δεσμούς με την Αριστερά, παρότι δεν ήμουν ποτέ αριστερός. Μόνο όταν ήθελα να ενοχλήσω τον πατέρα μου και τους προύχοντες του χωριού αγόραζα και επιδείκνυα τον Ριζοσπάστη, σαν ερχόταν το τρένο από την Αθήνα. Και ο διάολος να με πάρει αν καταλάβαινα τι λέει ο Ριζοσπάστης. Το 1940 το καλύτερο κομμάτι του ελληνικού λαού ήταν σ’ αυτό το χώρο, του ΕΑΜ. Όποιος Έλληνας ήξερε να διαβάζει δυο γράμματα ήταν εκεί. Αργότερα όμως οι πολλαπλές ηγεσίες άφησαν μετέωρο αυτόν τον κόσμο και τον έσυραν σε πικρίες. Με τον Χαρίλαο όμως είχαμε μια ωραία σχέση. Δυστυχώς σήμερα η Αριστερά στον τόπο μας δεν προσφέρει την υπηρεσία που πρόσφερε κάποτε το ΕΑΜ. Εγώ λοιπόν φιλικά λέω στο ΚΚΕ να πάνε στη Λατινική Αμερική να ακούσουν πώς μιλάνε εκεί οι κομμουνιστές, τι λόγο αρθρώνουν. Από το ΚΚΕ δεν έχω ελπίδα να δουν τον κόσμο όπως είναι. Αντιλαμβάνομαι όμως ότι ο Τσίπρας και ο Κουβέλης έχουν δημιουργήσει προσδοκίες. Μακάρι! Όμως δεν βλέπω ένα σύγχρονο και εφαρμόσιμο πρόγραμμα αριστερής κατεύθυνσης. Δεν βλέπω κάποια προσωπικότητα στην Αριστερά που να μπορεί να διατυπώσει θέσεις με την καθαρότητα ενός Ηλιού. Αν είχαμε σήμερα μια άλλη Αριστερά, σύγχρονη και κινούμενη παράλληλα με τα προβλήματα του τόπου, θα ήταν πολύ αλλιώτικα. Κι αυτό είναι μια κακή στιγμή για την ελληνική πολιτική ζωή.

Ποιες είναι οι βαθύτερες διαστάσεις της κρίσης;

Μια κρίση του μεγέθους της σημερινής δεν μπορεί ποτέ να είναι μόνον οικονομική. Στην Ελλάδα τουλάχιστον, στο βάθος των πραγμάτων δεν είναι οικονομική. Βεβαίως έχει οικονομική διάσταση. Όμως, το ζήτημα εδώ δεν ήταν ότι φτιάχτηκαν πολλά σπίτια και δεν πουλιούνται. Κάπου αλλού βρίσκεται η αιτία, αλλά εκεί δεν την αναζητάμε, γιατί δεν μας συμφέρει, δεν μπορούμε να διαχειριστούμε τα ερωτήματα. Εγώ το λέω και ξαφνιάζονται οι φίλοι μου, ότι το πρόβλημά μας σήμερα δεν είναι οικονομικό, είναι πρωτίστως κοινωνικό και πολιτιστικό.

Αυτό θα πει ότι τη ρίζα της παθογένειας πρέπει να την αναζητήσουμε στο πρόσφατο ιστορικό παρελθόν. Εσείς που ζήσατε από κοντά σχεδόν όλους τους πρωθυπουργούς της Ελλάδας από τη Μεταπολίτευση και πέρα, πώς θα κατανέματε, καταθέτοντας ενώπιον της ιστορίας, τις ευθύνες των προσώπων για το σημερινό αδιέξοδο;

Έχω πει και παλιότερα ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε την ευκαιρία που δεν είχε ούτε ο Καποδίστριας, ούτε ο Τρικούπης, ούτε ο Βενιζέλος. Όταν πήρε την εξουσία το 1981, είχε μαζί του τον λαό, είχε ικανούς ανθρώπους να τον υποστηρίζουν, είχε την ανοχή της κοινωνίας, αλλά και χρήμα από τις Βρυξέλλες. Και επιπλέον είχαμε πιστέψει ότι το σπουδαίο μυαλό του ήταν το μέλλον της σκέψης για τον τόπο. Από αυτή την άποψη είναι τεράστια η ευθύνη του για το σημερινό κατάντημα. Τώρα πια με αφορμή τον Ανδρέα έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι στην πολιτική δεν φτάνει η πρόθεση ούτε η αντίληψη. Θέλει και προσωπικό θάρρος.

Δεν είχε ο Ανδρέας προσωπικό θάρρος;

Δεν το εφάρμοσε ποτέ. Θα σου δώσω ένα παράδειγμα. Ο Ανδρέας πήγε στην Αμερική και σε όλη την διάρκεια του πολέμου και μετά, γύρω στο ’60, ήταν στα πανεπιστήμια και δίδασκε, μάθαινε, έβλεπε. Δηλαδή η ανωτάτη παιδεία δεν ήταν μια κουβέντα γι αυτόν. Ήταν βίωμα. Τότε στην Αμερική η εκπαίδευση ήταν οργιές μπροστά απ’ ό,τι στην Ευρώπη. Λοιπόν εγνώριζε καλύτερα από κάθε άλλον τι έπρεπε να κάνει στην οικονομία, την παιδεία, τον πολιτισμό. Και τι έκανε; Σε τίνος χέρια τα άφησε; Αν δεις ποιοι ήταν υπουργοί παιδείας στις πρώτες κυβερνήσεις και τι θεσμικά μορφώματα κατασκεύασαν θα καταλάβεις πολλά!

Πώς το ερμηνεύετε αυτό;

Αυτό που θα σου πω είναι για μένα η ερμηνεία της συνολικής αποτυχίας του Παπανδρέου. Γιατί όταν μιλάμε για αποτυχία κάποιου πρωθυπουργού εννοούμε συγκριτικά των όσων μπορούσε να κάνει.

Ο Ανδρέας σε πολλές περιόδους της πρωθυπουργίας ή της πολιτικής του ζωής δεν ενδιαφερότανε. Δεν του καιγότανε καρφάκι. Ήτανε μέσα στη διαδικασία της καλοζωίας και της καλοπέρασης. Ο καλός πρωθυπουργός και ηγέτης όμως πρέπει να έχει και κάτι από τη στόφα του ορθόδοξου μοναχού. Του ανθρώπου που όλα τα βάζει στην άκρη και τον ενδιαφέρει μόνον πώς θα πάει η χώρα μπροστά. Και αυτά δεν συνέβησαν στην περίπτωση του Ανδρέα. Θα ήμουν ο τελευταίος που θα κατηγορούσα κάποιον για τις ερωτικές του υπερβολές. Όμως ο Ανδρέας έκανε όσα έκανε για να καλύψει την πολιτική απραξία του. Όταν είμαστε στην Αμερική δεν ήθελε να ακούσει τη λέξη Ελλάδα, δεν του άρεσε. Ποτέ δεν δέχτηκε την πρόσκληση των Ελλήνων φοιτητών και νεαρών καθηγητών να πάμε τη Μεγάλη Παρασκευή στον επιτάφιο. Ποτέ δεν ήρθε στο προξενείο στη γιορτή της 25ης Μαρτίου. Θα πείτε, τι επιχειρήματα είναι αυτά. Αυτά καθαυτά δεν αποδεικνύουν τίποτα. Αλλά σκεφτείτε τι σημαίνει αυτό για τον άνθρωπο που αργότερα θα κυβερνούσε τη χώρα.

Οι σχέσεις σας μαζί του πότε κλονίστηκαν;

Θα σας δώσω για την ιστορία ένα παράδειγμα διάλυσης των ηθών από αυτά που ήταν συνήθη. Ένας από τους πρωιμότερους και σοβαρότερους λόγους διάρρηξης των σχέσεων αγάπης και εμπιστοσύνης με τον Ανδρέα ήταν ότι με πίεζε, αυτός και το περιβάλλον του, να υπογράψω ένα απαράδεκτο δάνειο το 1964 στην εταιρία ΒΟΚΤΑΣ, που παρήγε τότε κοτόπουλα. Βίαιοι καβγάδες με τον Ανδρέα και το δάνειο δεν δόθηκε. Ήμουν υποδιοικητής της Αγροτικής Τράπεζας με διοικητή τον Βγενόπουλο. Κάθε φορά που το σκέφτομαι, χαμογελάω. Του έλεγα ότι όσο κι αν σου προκαλεί γέλωτα, προστατεύω κι εσένα. Τι μου είπε; Εσύ δεν έχεις καταλάβει ότι είσαι εκεί για να υπηρετείς τα συμφέροντα της οικογένειας Παπανδρέου.

Του χα επισήμαιναν άνθρωποι τότε; Παρατηρήσεις δεχόταν;

Όταν ήρθε στην Ελλάδα ο Ανδρέας, ήρθαμε μαζί από το ίδιο σχολειό και κάναμε υποτίθεται την ίδια δουλειά. Μπορώ να πω ανεπιφύλακτα ότι τα λέγαμε όλα μεταξύ μας. Λοιπόν όταν του έκανες κριτική, δεν ήθελε να ακούσει. Ή άκουγε εσένα που θα πήγαινες να του μιλήσεις και σου έλεγε ποιος ο τάδε; Ξέρεις τι λέει για σένα; Και άρχιζε μια ιστορία για να δημιουργήσει χώρο δυσπιστίας σε ό,τι προσπαθούσα να του πω. Όχι, ο Ανδρέας δεν έδειξε τη σοφία και το ήθος για έναν άνθρωπο που βρέθηκε στη θέση να διοικεί έναν λαό.

Ποια είναι η κληρονομιά που άφησε στον τόπο ο Ανδρέας;

Πολλοί έλεγαν, εγώ θα ψηφίσω ΠΑΣΟΚ γιατί μου φέρνει ψωμί και παρατήστε με. Ο Ανδρέας τελικά είχε προσδεθεί στην ιστορία ότι δίνει λεφτά στους μη προνομιούχους και τους βάζει στην εξουσία. Και αυτή θα πουν οι υποστηρικτές του ήταν η μεγάλη του προσφορά. Αλλά έγινε τόσο άτσαλα και χυδαία που ακυρώνεται. Η ιστορία θα καταγράψει τελικά τη ζημιογόνο συμπεριφορά του. Γιατί μετά από τον Ανδρέα με ιστορικούς υπολογισμούς έρχεται αυτή εδώ η καταστροφή. Ο Ανδρέας ήταν αυτός που δημιούργησε τη βάση όσων τραβάμε σήμερα.

Ο Κ. Καραμανλής ο πρεσβύτερος πώς θα μείνει στην ιστορία;

Πείτε ό,τι θέλετε για τον Καραμανλή και εγώ έχω πει πολλά. Και τον κατηγόρησα και όταν ήμουν διοικητής της τράπεζας ότι δημιούργησε βιομηχανίες και οικονομικές δραστηριότητες που δεν μπορούσαν να σταθούν παρά μόνο για λίγα χρόνια. Όμως, από την άλλη πλευρά, αναγνωρίζω ότι κατόρθωσε τότε να δαμάσει και να ελέγξει τον βαθμό καθυστέρησης της διοίκησης και του κράτους. Με ποιους θα το έκανε; Πέντε ανθρώπους είχε άξιους και πάλι καλά που έφτιαξε κυρίως τα αγροτικά εργοστάσια και τις βιομηχανίες στο βορρά και κινήθηκε η οικονομία. Η ιστορία θα τον αποτιμήσει θετικά επιπλέον για την ένταξή μας στην ΕΟΚ, παρά του Ανδρέα τη διαφωνία. Κάποια φορά μας κάλεσε ο Έβερτ στο κτήμα του. Ο Καραμανλής με πάθος όλο το βράδυ σταύρωνε τον Έβερτ για το πως θα κλείσει ο προϋπολογισμός. Δεν θέλω ούτε μια δραχμή έλλειμμα του φώναζε.

Γιατί απέτυχε ο εκσυγχρονισμός του Σημίτη;

Γιατί δεν ήταν εκσυγχρονισμός. Η οχταετία Σημίτη ήταν κάτι αλλιώτικο. Ο εκσυγχρονισμός του δεν επιδέχεται ορισμού. Δεν εκσυγχρόνισε σχεδόν κανέναν από τους μεγάλους θεσμούς. Και η οικονομία αφέθηκε ελεύθερη να συνεχίσει τον δρόμο που είχε πάρει πριν και συνέχισε μετά. Σε ποιον τομέα μπήκε το μαχαίρι στο κόκαλο; Σε ποιον τομέα έγινε παραγωγικότερη η οικονομία; Δεν υπήρξε σε αυτόν τον εκσυγχρονισμό ένα περιεχόμενο που να δονεί την ψυχή των πολιτών. Το να γίνονται καταγγελίες και να λέει ο Σημίτης πήγαινε στον εισαγγελέα, δεν είναι πολιτική. Τι πάει να πει αυτό; Κανένα από τα νέα οικονομικά ήθη που εισήχθησαν δεν συντονιζόταν με τις βασικές δημοκρατικές αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, του αυτόματου ελέγχου των λειτουργιών της οικονομίας κ.λπ. Τι από αυτά συνέβη; Άλλο παράδειγμα. Ξέρεις μπορεί να πληγωθεί πολύ κανείς κοιτάζοντας εκείνη την περίοδο λίγο πριν και λίγο μετά, που μιλούσαμε για ισχυρή Ελλάδα. Που ήταν αυτό το πράγμα; Μόνο στη γλώσσα όσων τα έλεγαν. Διότι όταν μιλάς για την ισχυρή οικονομία πρέπει να γνωρίζεις και ο Σημίτης δεν γνώριζε. Άλλο να γνωρίζεις ακαδημαϊκά τα οικονομικά, με στενή τεχνοκρατική αντίληψη και άλλο να αντιλαμβάνεσαι την ροή και την μεταβολή των οικονομικών ως ένα φαινόμενο που επηρεάζει και επηρεάζεται από τη ροή της κοινωνικής ζωής. Κι αυτό είναι ένα πρόβλημα όλων των πολιτικών μας. Ίσως γιατί αυτό το ύφος τους ταίριαζε επειδή εμπεριείχε πολλή επίδειξη και ναρκισσισμό. Αλλά η οικονομία έχει τους δικούς της κανόνες και τη δικιά της διαδρομή. Κι αυτό δεν το καταλαβαίνουν. Όταν ένα βράδυ στο σπίτι του Αντώνη Σαμαράκη είπα στον Σημίτη γιατί άφησες τον Παπαντωνίου, που εγώ με τον Γιάννο ήμουν φίλος και του κήρυξα πόλεμο, να λέει αυτές τις ανοησίες, μου λέει: Διαμαντή είναι δυνατόν να γράφεις ότι ακόμη έχουμε ξύλινα πόδια και να μη βλέπεις την ευημερία γύρω μας; Εγώ του μιλούσα ως οικονομολόγος και εκείνος απαντούσε σαν λογιστής. Και δεν νομίζω ότι με κορόιδευε.

Για τον Βενιζέλο, σήμερα πια, τι γνώμη έχετε;

Τον Βενιζέλο τον πλήρωσα ακριβά. Και τώρα που απολογούμαι δεν έχω καλά επιχειρήματα. Ήμουν ένας από τους έξι διανοούμενους το 2007 που δεν κρατιόμασταν και τον στηρίξαμε. Σήμερα θα σου πω όμως, αλίμονο στη χώρα που διοικείται από Βενιζέλους, από ανθρώπους που είναι ασυγκράτητοι και διψούν για επιβεβαίωση και αξιώματα. Πρώτα απ’ όλα δεν καταλαβαίνει πολλά από τα πράγματα που γίνονται σήμερα στον διεθνή οικονομικό χώρο και είναι υπουργός οικονομικών. Στις Βρυξέλλες δεν φαίνεται να περνάει τις εξετάσεις. Θα μου πεις είναι καλύτερος από τον Λοβέρδο και τον Χρυσοχόΐδη. Φαντάσου πού έχει φτάσει το επίπεδο του πολιτικού προσωπικού.

Από πού να περιμένουμε την ελπίδα;

Φοβάμαι. Πολλοί άνθρωποι και αγαπημένοι φίλοι μου, δεν μπορούν να αποφύγουν τον εναγκαλισμό με το ονειρώδες. Εγώ όμως δεν βλέπω πώς θα επανέλθει η κοινωνική ηρεμία σ’ αυτόν τον τόπο. Με βασανίζει αυτή η απαισιόδοξη σκέψη. Κάναμε λάθη, ναι. Σε αυτό το παιχνίδι της Ευρώπης έπρεπε να τηρήσουμε τους κανόνες και εμείς εσκεμμένα και με κομπασμό και υπερηφάνεια δεν το κάναμε. Κι όλα αυτά αληθινά, ελεεινά και τρισάθλια. Αμαρτήσαμε ναι, αλλά όχι κι έτσι. Οι κύριοι στις Βρυξέλλες αφού ήξεραν ότι λειτουργούσαμε έτσι γιατί μας άφηναν τόσα χρόνια; Γιατί δεν μας νουθέτησαν, δεν μας συγκράτησαν; Οι πολιτικοί διέφθειραν περαιτέρω την κοινωνία μας και τώρα μια διεφθαρμένη κοινωνία αρνείται να κάνει αυτό που πρέπει. Αυτά έπρεπε να πει ο Πάγκαλος. Τα φάγανε, ναι, αλλά μαζί όχι. Με διέφθειρες, με έμαθες πώς να έρχομαι σε σένα όταν χρειάζομαι κάτι, να αναζητώ το βόλεμα και τώρα τι θέλεις από μένα;

Η μεγαλύτερη ανησυχία σας ποια είναι;

Αν στο πω θα γελάσεις. Όχι εσύ. Ο αναγνώστης μας… Φοβάμαι για το έθνος! Ο Γιάννης Σακελλαράκης, ένας διαπρεπής αρχαιολόγος που, για ευνόητους λόγους, δεν έγινε ποτέ καθηγητής στην Ελλάδα, ήταν δεμένος με τούτα τα χώματα. Ο αναγνώστης σου θα αναρωτηθεί τι θα πει, στα 2012, δεμένος με τα χώματα. Δεν ξέρω. Ό, τι καταλαβαίνει ο καθένας. Μου έλεγε ο Γιάννης, ρε συ Διαμαντή τόσα χρόνια σκάβω και ανακαλύπτω όλα αυτά τα ευρήματα. Ξέρεις πού καταλήγω; Ίδιοι μασκαράδες ήταν κι αυτοί όπως κι εμείς, αλλά ήταν και κάτι άλλο. Είχανε ψυχή. Αυτό εννοώ λέγοντας ότι φοβάμαι για το έθνος. Αυτό το έθνος το έμαθα στην πρώτη δημοτικού και από τη μάνα μου. Ας μου πει κάποιος τι άλλο έχουμε τούτη τη στιγμή της συμφοράς να μας κρατήσει. Εγώ δεν πρόκειται να πάρω μια σημαία και να βγω στους δρόμους και να φωνάζω ζήτω η Ελλάς και ζήτω το έθνος. Ξέρω όμως πως κάτι μέσα στην ψυχή μου αναστατώνεται. Αυτό φοβάμαι ότι χάθηκε, χάνεται. Λυπάμαι που όταν γκρινιάζουμε για την κρίση φτάνουμε μέχρι εκεί που πάει το άτομό μας. Αυτούς τους Έλληνες φοβάμαι που αλλάξανε μέσα σε είκοσι χρόνια αξίες και ιδανικά.

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΜΑΣ Η ΔΡΑΧΜΗ


Ο Κώστας Λαπαβίτσας είναι από τις πρώτες φωνές που ακούστηκαν για χρεοκοπία και επιστροφή στην δραχμή, όταν και τα δύο θέματα αποτελούσαν ταμπού, μετά το ξέσπασμα της ελληνικής δημοσιονομικής κρίσης.
Ο καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, μαζί με την ομάδα του RMF (Research on Money and Finance), έχουν προχωρήσει σε έρευνες και μελέτες για τις επιπτώσεις του ευρώ στις περιφερειακές οικονομίες και τα δομικά προβλήματα του κοινού νομίσματος.
Υποστηρίζουν δυναμικά και κόντρα στο ρεύμα, την λύση της επιστροφής στη δραχμή, για την ανάκτηση της χαμένης ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας.
Στην συνέντευξή του στην «Ι» μας περιγράφει τις απαραίτητες διεργασίες, τους κινδύνους που θα αντιμετωπίσουμε, αλλά και τις λύσεις που θα πρέπει να δοθούν.
Και προειδοποιεί πως το νέο Μνημόνιο, όχι μόνο μας οδηγεί, με μαθηματική ακρίβεια σε ασύντακτη χρεωκοπία ή πολυετή δραματική ύφεση, αλλά και η λεγόμενη «ανασυγκρότηση» του κράτους με απολύσεις θα οδηγήσει σε... διάλυση του.
Και θα αποτελέσει το πρόσφορο έδαφος για την δημιουργία άνομων παρακρατικών θυλάκων μέσα στους κρατικούς θεσμούς, που θα νέμονται την εξουσία του.
Σήμερα, που ξαναμπαίνουν στο τραπέζι –σταδιακά- όλα τα ζητήματα ταμπού, οι ενδελεχείς μελέτες του RMF και του Κώστα Λαπαβίτσα, όσο και αν διαφωνεί κανείς μαζί τους για τις πολιτικές επιλογές, μπορούν να αποτελέσουν την άκρη του νήματος για να δούμε τι μας περιμένει στο μέλλον και να προετοιμαστούμε.
Το τελευταίο Μνημόνιο δεν φαίνεται να έχει πείσει τις αγορές, τους επενδυτές, ούτε καν αυτούς που το υπέγραψαν.
Πιστεύετε ότι το νέο σχέδιο διάσωσης μπορεί να βγάλει την Ελλάδα από την τροχιά της κατάρρευσης; 'Οχι. Δεν νομίζω ότι θα συμβεί κάτι τέτοιο.
Θα δούμε στην πράξη πού θα καταλήξει τo PSI, κι αν θα κατορθώσει η χώρα να αποφύγει και την τεχνική αθέτηση πληρωμών.
Δεν είναι διόλου σίγουρο ότι δεν θα γίνει κάτι τέτοιο.
Αλλά, και με τις καλύτερες προοπτικές, το Μνημόνιο θα οδηγήσει το χρέος στο 120% το 2020.
Οι υποθέσεις που έχουν γίνει για να φτάσει εκεί, είναι τόσο ακραίες, και είναι τόσο πολλές οι αστάθμητες μεταβλητές, ώστε είναι πολύ πιθανό το χρέος να εκτραπεί, και να φτάσει στο 160% το 2020.
Αλλά, ακόμα και στο 120% να είναι το χρέος, παραμένει μη βιώσιμο.
Διότι, πρώτον, μια οικονομία του μεγέθους της ελληνικής δεν μπορεί να αντέξει χρέος τέτοιου ύψους.
Και, δεύτερον, το χρέος στο 120% κατά το 2020, θα το κατέχει ο επίσημος δανειστής, ο οποίος θα έχει και προτεραιότητα στην αποπληρωμή του.
Ως εκ τούτου, η Ελλάδα δεν θα μπορεί να επιστρέψει στις αγορές, γιατί ποιος ιδιώτης δανειστής θα αγοράσει κρατικά χαρτιά, όταν ξέρει ότι θα έχει προτεραιότητα κάποιος άλλος;
Όταν μάλιστα το χρέος θα προσεγγίζει τα 250 δισ.; Άρα, θα χρειαστεί και πάλι αναδιάρθρωση, η οποία θα είναι πιο δύσκολη, καθώς θα είναι ο επίσημος δανειστής μέσα.
Επίσης, εξίσου σημαντικό είναι ότι τα μέτρα που συνοδεύουν το PSI είναι εντελώς απίθανο να φέρουν αποτέλεσμα.
Πρώτον, διότι όσον αφορά τη σταθεροποίηση, επιβάλλουν λιτότητα πάνω στη λιτότητα, οπότε οι συνθήκες θα γίνουν ακόμη δυσκολότερες για την οικονομία.
Η συρρίκνωση φέτος θα είναι επίσης πολύ μεγάλη, κάτι που θα συνεχιστεί.
Πρόκειται λοιπόν για μέτρα παράλογα.
Πέραν αυτού, τα αναπτυξιακά μέτρα που περιλαμβάνονται, όπως η απελευθέρωση των επαγγελμάτων και η συντριβή του εργατικού εισοδήματος, δεν είναι δυνατό να οδηγήσουν σε ταχύρρυθμη ανάπτυξη.
Όλες αυτές οι απιθανολογίες είναι πρωτόλεια επιχειρήματα σπουδαστών προπτυχιακών στα Οικονομικά.
Είναι αδύνατον να οδηγήσουν σε συστηματική ανάπτυξη.
Οι υποθέσεις εργασίας, που γίνονται από όσους κατάρτισαν το Μνημόνιο, φαίνεται να δείχνουν ότι, με τις ευνοϊκότερες προοπτικές, η ανάπτυξη που θα πετύχει η Ελλάδα θα είναι, μέχρι το 2020, της τάξεως του 2,5%.
Αυτό το ποσοστό δεν μεταφράζεται σε ανάπτυξη που μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα για τη χώρα.
Πολλοί πιστεύουν ότι, παρά την κοινωνική αγριότητα του σημερινού Μνημονίου, οι εκλογές στη Γαλλία θα φέρουν ανατροπές στη διεθνή σκηνή, και θα επιτρέψουν στο μέλλον άμβλυνση των σκληρών μέτρων.
Η έλευση του Ολάντ στην εξουσία μπορεί να αλλάξει τους συσχετισμούς στην Ευρώπη, αλλά και το μέλλον της Ελλάδας;
Είναι βέβαιο ότι, αν αλλάξει το πολιτικό προσωπικό, θα αλλάξουν και επιμέρους πολιτικές και αποφάσεις. Δεν θα είναι ίδιος ο Ολάντ με τον Σαρκοζί. Αυτό είναι δεδομένο.
Αλλά δεν πιστεύω ότι ο Ολάντ, ο ίδιος, είναι κάποια σοβαρή ριζοσπαστική προσωπικότητα.
Όσοι γνωρίζουν τη γαλλική πολιτική, το βεβαιώνουν σε όλους τους τόνους. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι δεν φέρουν πρωτίστως τα πρόσωπα την ευθύνη για ό,τι γίνεται σήμερα.
Δεν είναι δηλαδή οι πολιτικές πεποιθήσεις της Μέρκελ και του Σαρκοζί, αλλά οι δομικές σχέσεις του ίδιου του ευρώ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το πρόβλημα.Οι οποίες δεν πρόκειται να αλλάξουν, επειδή θα εκλεγεί ο Ολάντ πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας.
Οι Γερμανοί κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στην τραπεζική κρίση, που προκλήθηκε από ανεύθυνους τραπεζίτες, οι οποίοι άφησαν ανεξέλεγκτη την κερδοσκοπία, και στην κρίση χρέους που προκλήθηκε από ανεύθυνες μεσογειακές κυβερνήσεις που άφησαν ανεξέλεγκτα τα χρέη.
Είναι ορθός ο διαχωρισμός αυτός; Είναι λάθος μια τέτοια διάγνωση. Βεβαίως, η κρίση δεν έχει ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά σε όλες τις χώρες της περιφέρειας. Για παράδειγμα, το ισπανικό κράτος ήταν συντηρητικότερο του γερμανικού και όσον αφορά στα ελλείμματα του προϋπολογισμού, και όσον αφορά στη συσσώρευση δημοσίου χρέους.
Δεν πρόκειται, δηλαδή, για σπάταλο και «άμυαλο» κράτος. Το ίδιο ισχύει και για την Πορτογαλία.
Και τα δύο αυτά κράτη ανήκουν στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Και τα δύο βρίσκονται στη δίνη της κρίσης.
Η κρίση έχει κοινά αίτια, που έχουν να κάνουν με την παγκόσμια κρίση που ξέσπασε το 2007-2008, η οποία πέρασε στην Ευρώπη, με χαρακτηριστικό τρόπο, λόγω των ιδιαίτερων δομών του ευρώ.
Για λόγους δομικούς του ευρώ, προϋπήρχε η συσσώρευση ιδιωτικού και δημόσιου χρέους σε πολλά κράτη της περιφέρειας.
Η κρίση, που ενέσκηψε το 2008, κατάφερε το καίριο πλήγμα, εμφανίστηκε δε με διαφορετικό τρόπο σε κάθε κράτος, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του.
Τα αίτια, όπως και η βασική διαδικασία, είναι παρόμοια.
Δεν είναι τυχαίο ότι η κρίση εμφανίζεται σε όλες τις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Και οφείλεται στη δομή του ευρώ.
Ποιο είναι, λοιπόν, αυτό το δομικό πρόβλημα του ευρώ;
Καταρχήν, το ευρώ διαμεσολάβησε την παγκόσμια κρίση στην Ευρώπη.
Το ευρώ είναι ένας μηχανισμός, που φτιάχτηκε για να δημιουργήσει ένα χρήμα παγκόσμιας εμβέλειας.
Ένα χρήμα, που θα είναι παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα.
Το χρήμα αυτό υπήρχαν τρεις προϋποθέσεις για να γίνει:
η κοινή νομισματική πολιτική,
το κοινό τραπεζικό πεδίο (αν και οι τράπεζες παρέμειναν υπό εθνικό καθεστώς) και, φυσικά,
η δημοσιονομική πειθαρχία, η οποία επιβλήθηκε μέσω του Συμφώνου Σταθερότητας. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, η οικονομική ευλυγισία προήλθε από την αγορά εργασίας, δηλαδή από τις πιέσεις που ασκήθηκαν σ' αυτήν.
Σ' αυτό το σημείο οι χώρες της περιφέρειας έπεσαν σε παγίδα: από τη στιγμή που η Γερμανία επέβαλε για δύο δεκαετίες πάγωμα του εργατικού κόστους, με μεθόδους πολύ αυστηρές, οι χώρες της περιφέρειας σταδιακά έχασαν σε ανταγωνιστικότητα. Έχουμε, δηλαδή, δομικά αίτια στα οποία οφείλεται η απώλεια της ανταγωνιστικότητας.
Αυτό είναι η αφετηρία του προβλήματος.
Διότι η απώλεια της ανταγωνιστικότητας έφερε τα μεγάλα ελλείμματα που χρηματοδοτήθηκαν με χαμηλές πιστώσεις. Και οδηγηθήκαμε στη μεγάλη συσσώρευση χρέους.
Όταν, λοιπόν, έφτασε η κρίση του 2007-2008, αποκαλύφθηκαν οι δομικές αδυναμίες και άρχισε να ξεδιπλώνεται το πρόβλημα.
Για σας αποτελεί μονόδρομο η επιστροφή στη δραχμή; Αν οι πλούσιες χώρες δέχονταν την ανακύκλωση των πλεονασμάτων τους, μέσω επενδύσεων και όχι μέσω δανεισμού, θα άλλαζαν οι ευρωπαϊκές προοπτικές της χώρας;
Αν αυτή τη στιγμή γινόταν κάποιο θαύμα και οι χώρες του πυρήνα αποδέχονταν την ουσιαστική διαγραφή του ελληνικού χρέους, δηλαδή να διαγραφούν 150 με 200 δισ. ευρώ, για παράδειγμα, και ταυτόχρονα υπήρχε ένα είδος σχεδίου Μάρσαλ, με ροή κεφαλαίων στην Ελλάδα και γινόταν μεταβίβαση τεχνολογίας και δεξιοτήτων, τότε θα μπορούσε όντως η χώρα μας να βρει μια καινούργια ισορροπία μέσα στο σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και να επιβιώσει.
Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει.
Αλλά συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, κι αυτό δεν είναι τυχαίο. Έχει να κάνει με τις δομές.
Είναι το πρώτο πράγμα, που δεν θα μπορούσε να γίνει.
Η ιδέα ότι θα μπορούσαμε να έχουμε ένα σχέδιο Μάρσαλ και από κοινού αντιμετώπιση της κρίσης, συναινετικά, πηγάζει από τις αρχές του ευρωπαϊσμού, οι οποίες πλαισίωσαν το ευρωπαϊκό νόμισμα.
Οι οποίες όμως αποδείχτηκε ότι αποτελούν γράμμα κενό.
Αποτελούν ιδεολόγημα. Άλλος είναι ο πυρήνας του ευρώ, όπως σαφώς αποκαλύπτουν αυτά που γίνονται. Με βάση λοιπόν την πολιτική που περιγράψαμε στην αρχή, η Ελλάδα μέσα στο ευρώ δεν μπορεί να επιβιώσει.
Θα έχει μπροστά της χρόνια μαρασμού και κατάπτωσης, αν συνεχίσει να παραμένει στο ευρώ. Κάποια στιγμή η συρρίκνωση θα σταματήσει.
Αλλά δεν θα ακολουθήσει η ανάπτυξη.
Σύμφωνα με μελέτη της Bank of America Merrill Lynch, οι παλαιότερες υποτιμήσεις της δραχμής είχαν κατά μέσο όρο αρνητική –και όχι θετική- επίπτωση στην ανάπτυξη, της τάξης του 0,6% σε ορίζοντα πενταετίας.
Τι σας κάνει να πιστεύετε ότι αυτή τη φορά τα πράγματα θα είναι διαφορετικά; Καταρχήν, δεν εμπιστεύομαι τις εκτιμήσεις που γίνονται από τις τράπεζες.
Ας μην υπολογίσουμε τις μεγάλες υποτιμήσεις της δραχμής.
Και μόνο η σταδιακή της διολίσθηση, για πολλές δεκαετίες, ήταν ο ουσιαστικότερος λόγος, για τον οποίο δεν εκτοξεύθηκε στα ύψη το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών στο παρελθόν.
Λειτούργησε σαν βαλβίδα εκτόνωσης για το σύστημα.
Τώρα, με νομισματικά γεγονότα τέτοιου μεγέθους, όπως η αλλαγή του νομισματικού κανόνα, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η ανάκαμψη ακολουθεί, κατά κανόνα, γρήγορα.
Στην Αργεντινή, για παράδειγμα, ήρθε η ανάκαμψη σε τρεις μήνες.
Από χαμηλή βάση, βέβαια.
Δεν βλέπω τον λόγο, να μην γίνει το ίδιο και στην Ελλάδα.
Με την έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη θα χρεοκοπήσουν χιλιάδες επιχειρήσεις, αλλά και όλες οι τράπεζές μας. Πόσα χρόνια πιστεύετε ότι θα χρειαστεί η χώρα για να ξεπεράσει αυτό το σοκ, και να δημιουργήσει από την αρχή τις βασικές οικονομικές δομές, ώστε να είναι σε θέση να απολαύσει αυτές τις ευεργετικές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα;
Το πρόβλημα των τραπεζών τίθεται με διαφορετικό τρόπο, απ' ό,τι εκείνο των επιχειρήσεων.
Αλλά και διαφορετικά αυτό των επιχειρήσεων, που έχουν ανοίγματα στο εσωτερικό, σε σχέση με εκείνο όσων έχουν διεθνή ανοίγματα.
Πρέπει λοιπόν να γίνει μια ιεράρχηση.
Το πρόβλημα αναχρηματοδότησης των τραπεζών θα προκύψει με αφορμή όχι την έξοδο από το ευρώ, αλλά το δημόσιο χρέος.
Οι τράπεζες έχουν κεφαλαιακό πρόβλημα, επειδή έχουν μεγάλο ποσό δημοσίου χρέους.
Και επίσης έχουν σημαντικές επισφάλειες, λόγω της ύφεσης.
Η αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού σήμερα γίνεται τελείως εσφαλμένα, διότι θα δανειστεί ο ελληνικός λαός 30 ως 50 δισ. ευρώ, τα οποία θα διατεθούν στις τράπεζες, χωρίς να υπάρχει κανένας δημόσιος έλεγχος για τα χρήματα αυτά.
Η απάντηση, σχετικά με το πρόβλημα των τραπεζών, σε περίπτωση εξόδου από το ευρώ, είναι: να αποκτήσουν δημόσιο περιεχόμενο.
Δηλαδή να μην παρέχεται μόνο δημόσιο χρήμα, αλλά να ασκείται και δημόσιος έλεγχος.
Μπορεί να μην χρειαστεί να χορηγηθεί δημόσιο χρήμα, γιατί δεν θα είναι εύκολο, αλλά να γίνει επιμήκυνση των δημοσίων χρεών, να μην χρεοκοπήσει το Δημόσιο ως προς τις τράπεζες.
Και να παραταθεί ο δανεισμός τους, ώστε να επιβιώσουν υπό κρατική ιδιοκτησία.
Το πρόβλημα των τραπεζών θα αφορά, επίσης, σε μεγάλο βαθμό τη ρευστότητας.
Θα πρέπει να ανασυνταχθεί η Κεντρική Τράπεζα, προκειμένου να μπορεί να τους παρέχει ρευστότητα.
Όσον αφορά στα πιστωτικά ιδρύματα, επομένως, απαιτείται άμεση παρέμβαση.
Και υπάρχει η δυνατότητα το πρόβλημα να αντιμετωπιστεί, εφόσον το Κράτος παρέμβει άμεσα και τις ανασυντάξει.
Το ζήτημα των επιχειρήσεων τίθεται διαφορετικά.
Όσες έχουν πιστωτικό άνοιγμα στην εγχώρια αγορά, θα καταφέρουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, επειδή τα χρέη θα μετατραπούν στο νέο νόμισμα, και θα μπορούν να λαμβάνουν ρευστότητα από τις τράπεζες.
Το πρόβλημα, που θα έχουν οι επιχειρήσεις αυτές, θα έχει να κάνει με τις πληρωμές στην αγορά.
Στο θέμα αυτό θα απαιτηθεί παρέμβαση των τραπεζών, που θα βρίσκονται υπό κρατική εποπτεία, ώστε να δοθεί παράταση στις πιστώσεις.
Να παραταθεί ο χρόνος των πληρωμών, ώστε οι υγιείς επιχειρήσεις να μην καταρρεύσουν, για λόγους για τους οποίους δεν θα ευθύνονται.
Για τις επιχειρήσεις, που έχουν άνοιγμα στο εξωτερικό, τα πράγματα θα είναι πιο δύσκολα.
Γιατί ο δανεισμός σε ευρώ, δεν θα μπορεί εύκολα να αντιμετωπιστεί.
Εκεί θα χρειαστεί συντονισμένη παρέμβαση.
Καταρχήν, οι επιχειρήσεις αυτές γνωρίζουν ήδη τον κίνδυνο που υπάρχει, και έχουν αρχίσει να λαμβάνουν μέτρα αμυντικά, στο ενδεχόμενο εξόδου από το ευρώ.
Δεν το κάνουν αυτό μόνο οι ελληνικές, αλλά και άλλες επιχειρήσεις.
Αν επέλθει μεταβολή του νομισματικού κανόνα, θα πρέπει οι επιχειρήσεις που είναι εκτεθειμένες σε ευρώ, να εισέλθουν σε μια διαδικασία αναδιαπραγμάτευσης των χρεών τους με τις ξένες τράπεζες.
Ίσως απαιτηθούν ως προς αυτό νέες κρατικές εγγυήσεις. Θα σημειωθούν ασφαλώς και απώλειες.
Λυπάμαι που το λέω, αλλά είναι ένα τίμημα που θα καταβάλλει η χώρα, για να βγει από την παγίδα, στην οποία βρίσκεται. Το πρόβλημα όμως αυτό είναι αντιμετωπίσιμο.
Γιατί, ταυτόχρονα, θα δημιουργηθούν νέες συνθήκες, ευνοϊκότερες για τη δραστηριότητα των επιχειρήσεων και τη λειτουργία τους στη νέα κατάσταση, που θα δημιουργήσει η αποχώρησή μας από το ευρώ.
Η Ελλάδα εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές, για να καλύψει τις ανάγκες της σε καύσιμα, αλλά και σε βασικά είδη διατροφής.
Ως υπέρμαχος της δραχμής, πώς προτείνετε να αντιμετωπιστούν οι γενικευμένες ελλείψεις αλλά και η απογείωση των τιμών στα είδη αυτά, στο ενδεχόμενο εξόδου από το ευρώ;
Το πρόβλημα αυτό δεν είναι διόλου απλό.
Ίσως είναι το σημαντικότερο, που θα αντιμετωπίσει η χώρα.
Μεσοπρόθεσμα, αυτή η αλλαγή θα επαναφέρει μια ισορροπία. Θα αναπτυχθεί η εγχώρια αγορά και θα επιτευχθεί ισορροπία στις διεθνείς εμπορικές σχέσεις. Βραχυπρόθεσμα, όμως, τα πράγματα θα είναι δύσκολα και θα απαιτηθεί συντονισμένη προσπάθεια κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών μηχανισμών, ώστε να ελεγχθεί η κατάσταση.
Τα πράγματα σ' αυτό το θέμα είναι δύσκολα, αλλά ξεκάθαρα: θα χρειαστεί εξορθολογισμός και έλεγχος της κατανάλωσης.
Είναι το πρώτο που θα πρέπει να γίνει, προκειμένου να μην οδηγηθούμε σε συνθήκες χάους.
Γιατί, σας επαναλαμβάνω, οδηγούμαστε προς την έξοδο, οδηγούμαστε προς μια κατάσταση κατάρρευσης.
Προκειμένου να αποτραπεί το χάος, θα πρέπει να υπάρξει προετοιμασία και να αντιμετωπιστεί ένα τέτοιο γεγονός με οργανωμένες δομές αλλά και με ιεράρχηση της κατανάλωσης.
Θα πρέπει, δηλαδή, οι επιχειρήσεις να πάρουν εκείνα που χρειάζονται.
Όπως θα πρέπει τα πιο αδύναμα στρώματα του πληθυσμού και τα παιδιά να πάρουν ό,τι έχουν ανάγκη, ώστε να ζήσουν το πρώτο διάστημα, κατά το στάδιο αναδιάρθρωσης της παραγωγής.
Εννοείτε ότι θα διανέμονται τα τρόφιμα και τα καύσιμα με το δελτίο σε μια κοινωνία βαθιά καταναλωτική, όπως η ελληνική;
Στην 27η πλουσιότερη χώρα του κόσμου;
Θα χρειαστεί να ληφθούν και διοικητικά μέτρα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Να ελεγχθούν η κατανάλωση και η παροχή πρώτων υλών, καθώς και η πρόσβαση σε βασικά αγαθά και προϊόντα, τα οποία χρειάζονται οι επιχειρήσεις και τα άτομα.
Στην ενέργεια καλύπτονται οι ανάγκες της χώρας.
Όχι όμως στο πετρέλαιο, όπου θα χρειαστεί ιεράρχηση: Ποιος θα παίρνει βενζίνη στην αρχή και ποιος όχι.
Θα χρειαστεί, επίσης, να κλειστούν διακρατικές συμφωνίες, ώστε να διασφαλισθούν αυτοί οι πόροι.
Οπωσδήποτε δε θα απαιτηθεί μια ιεράρχηση στην κατανάλωση των πόρων.
Θα χρειαστεί ο κόσμος να βρει κάποιον τρόπο για να μετακινείται από και προς την εργασία του, καθόσον τα αποθέματα καυσίμων θα είναι περιορισμένα.
Δεν θα πρόκειται για μια εύκολη περίοδο.
Κανείς δεν υποστηρίζει κάτι τέτοιο.
Αλλά, εάν γίνει αυτή η μεταβολή, και μπούμε σ' αυτή τη διαδικασία, η ανάκαμψη είναι υπόθεση μηνών.
Το πρόβλημα όμως είναι ποιο πολιτικό δυναμικό και ποια στελέχη μπορούν να αναλάβουν ένα τέτοιο εγχείρημα.
Μήπως εκείνοι που μας έφεραν σ' αυτό το σημείο; Δεν είναι σε θέση να πάρουν τις επιδοτήσεις.
Πόσο μάλλον να διαχειριστούν μια κρίση τέτοιου επιπέδου...
Έχετε δίκιο σ' αυτό που λέτε. Αυτό το πρόβλημα είναι υπαρκτό.
Σας επαναλαμβάνω όμως: υπάρχει κίνδυνος να φτάσουμε σ' αυτό το σημείο ασύντακτα και ανοργάνωτα.
Γιατί οι συνθήκες επιδεινώνονται όλο και περισσότερο.
Υπάρχει περίπτωση να φτάσουμε σ' αυτή την κατάσταση, χωρίς να έχει γίνει η παραμικρή προετοιμασία.
Κι αυτό είναι επικίνδυνο. Τώρα ποιος θα αναλάβει να φέρει εις πέρας το εγχείρημα της ανασυγκρότησης, είναι επίσης ένα ζήτημα, Θα απαιτηθεί κοινωνική και πολιτική κινητοποίηση. Θα χρειαστούμε νέες πολιτικές δυνάμεις.
Όπως και την κινητοποίηση του ευρύτερου λαϊκού, κοινωνικού και εργατικού δυναμικού.
Τι χρονικό περιθώριο δίνετε στην κατάσταση χάους, και τι στην ανασυγκρότηση της οικονομίας, αν πάμε στη δραχμή είτε οργανωμένα με δική μας επιλογή, είτε ασύντακτα αν οι δανειστές μας δείξουν την έξοδο;
Η περίοδος χάους συναρτάται με το πόσο προετοιμασμένοι θα είμαστε.
Αν έχει γίνει μια στοιχειώδης προετοιμασία, το χάος μπορεί να περιοριστεί.
Ακόμη και να αποτραπεί, και να βιώσουμε μόνο μια περίοδο έντονης αναταραχής. Αν φτάσουμε εκεί, όμως, ξορκίζοντας το κακό, όπως κάνουμε σήμερα, τότε πιθανόν η περίοδος χάους να διαρκέσει περισσότερο.
Διαπιστώνω εντούτοις ότι υπάρχει ένας δυναμισμός στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το παρατηρεί κανείς, στην αντίδραση που είχαν αναφορικά με τις εξαγωγές.
Αν αλλάξει ο νομισματικός κανόνας, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις θα αντιδράσουν γρήγορα, για να ανακτήσουν την εγχώρια αγορά.
Άρα, είναι λογικό να περιμένουμε την ανάκαμψη μέσα σε διάστημα μηνών.
Δεν εννοώ ότι θα μπούμε σε ταχεία ανάπτυξη. Αλλά θα έχουμε πιάσει το κατώτατο σημείο και θα αρχίσει η άνοδος.
Φαντάζομαι ότι θα απαιτηθεί χρόνος για να μετατοπιστεί εργατικό δυναμικό από τις υπηρεσίες στον πρωτογενή τομέα.
Να εκπαιδευθούν, να φυτέψουν, να παραγάγουν, ούτως ώστε να γεμίσει η αγορά με ελληνικά αγροτικά προϊόντα, καθώς τώρα λειτουργεί με εισαγόμενα που θα εξαφανιστούν.
Θα είναι τέτοιου μεγέθους η απαραίτητη ανασυγκρότηση;
Αυτό που αναφέρετε είναι πολυετής διαδικασία.
Και θα πρέπει στην Ελλάδα να γίνει αναδιάρθρωση του παραγωγικού δυναμικού.
Να ξανασχεδιαστούν οι αναλογίες, ανάμεσα στις υπηρεσίες, στον πρωτογενή τομέα και στη βιομηχανία.
Όπως και μέσα στις υπηρεσίες.
Γιατί οι υπηρεσίες, τα χρόνια που πέρασαν, ήταν χαμηλής ποιότητας.
Όλα αυτά πρέπει να γίνουν, αλλά απαιτείται πολύς χρόνος.
Και χρειάζεται να σχεδιαστεί βιομηχανική πολιτική με την ευρύτερη έννοια. Κάτι τέτοιο είναι υπόθεση ετών.
Δεν έρχεται αυτομάτως με την αλλαγή του νομίσματος και την υποτίμηση.
Η βραχυπρόθεσμη αλλαγή μπορεί να γίνει ταχύτατα με ό,τι υπάρχει.
Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις να παράγουν τα προϊόντα, που δεν μπορούν να έρχονται από το εξωτερικό.
Ποιοι τομείς μπορούν να λειτουργήσουν ως ατμομηχανή σ' αυτή την ανάκαμψη της οικονομίας;
Λέγονται πολλά και εύκολα για την ελληνική οικονομία.
Προφανώς, έχουμε ορισμένα πλεονεκτήματα στην παραγωγή ενέργειας, καθαρής ενέργειας, στη ναυτιλία.
Αυτά είναι τα προφανή.
Η σύνθεση, όμως, των ελληνικών εξαγωγών, αν τη συγκρίνουμε με εκείνη των τουρκικών εξαγωγών, για παράδειγμα, που είναι υψηλές τα τελευταία χρόνια, παραμένει πολύ καλύτερη, όσον αφορά σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας.
Η Ελλάδα δεν είναι, δηλαδή, αυτό που έχουν κατά νουν πολλοί.
Έχει αξιόλογο δυναμικό και τρόπους να παράγει προϊόντα υψηλής τεχνολογίας.
Διότι έχει εκπαιδευμένα άτομα, όπως και σημαντικούς μηχανισμούς, που συμμετέχουν σ' αυτό το γίγνεσθαι.
Αλλά, τα τελευταία χρόνια, υπάρχει η λογική να εμπιστευόμαστε τις δυνάμεις της αγοράς. Αυτό μόνο δεν είναι αρκετό.
Μπορεί η χώρα να εισέλθει και σ' αυτούς τους τομείς, γιατί έχει καταρτισμένο προσωπικό.
Υπάρχουν σήμερα ορισμένοι οικονομολόγοι που λένε ότι είναι καλύτερο, για όλους αυτούς τους λόγους, να χρεοκοπήσουμε εντός του ευρώ, και να αφήσουμε τους Ευρωπαίους να δώσουν τη λύση και να οργανώσουν την ανασυγκρότησή μας, αντί να καταρρεύσουμε μόνοι μας εκτός ευρώ.
Η Ελλάδα δεν θα αποκομίσει οφέλη, αν παραμείνει στη Νομισματική Ένωση και προχωρήσει σε αθέτηση πληρωμών.
Αλλά ούτε ισχύ θα αντλήσει από τη συμμετοχή της στα κοινοτικά όργανα. γιατί θα είναι ο παρίας της Ευρώπης.
Είναι ήδη παρίας, αλλά αυτό θα επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο. Θα συνεχίσει δε να δέχεται την πίεση του ευρώ. Δεν θα έχει τα οφέλη, που θα προκύψουν από την αλλαγή του νομίσματος και των εργαλείων νομισματικής πολιτικής.
Η αλλαγή των κοινωνιών γίνεται με δικές τους δυνάμεις, από τις ίδιες.
Το να περιμένουμε άλλοι, από έξω, να έρθουν να μας σώσουν, είναι σφάλμα.
Δεν θα το κάνουν ποτέ με όρους ευνοϊκούς για μας.
Σύμφωνα με τις τελευταίες φήμες η Γερμανία σχεδιάζει μετά τις γαλλικές εκλογές την αποβολή της Ελλάδας και της Πορτογαλίας από το ευρώ.
Τον «καυτηριασμό του προβλήματος» όπως λένε στη Φρανκφούρτη, για να σωθούν οι υπόλοιποι.
Πρόκειται για την περίφημη διαμάχη μεταξύ Μέρκελ και Σόιμπλε.
Αυτό το σχέδιο μπορεί να πετύχει;
Είμαι βέβαιος ότι οι χώρες του πυρήνα έχουν μετανιώσει πολύ πικρά, επειδή δέχτηκαν στο ευρώ πολλές χώρες της περιφέρειας, όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία. Έχουν μετανιώσει, ίσως, και επειδή δέχτηκαν την Ιταλία και την Ισπανία.
Τα προβλήματα αυτών των χωρών είναι πολύ μεγάλα, και αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι αντιμετωπίσιμα.
Εδώ και πολύ καιρό δείχνουν ότι θα ήθελαν να φύγουν και η Ελλάδα και η Πορτογαλία. Αν κάτι τέτοιο μπορούσε να γίνει χωρίς παράπλευρο κόστος, θα το είχαν κάνει προ πολλού.
Αλλά το παράπλευρο κόστος και σήμερα παραμένει υψηλότατο.
Το ρίσκο είναι πολύ μεγάλο. Αν μια χώρα εγκαταλείψει το ευρώ και προχωρήσει σε αθέτηση πληρωμών (ή αν αυτό γίνει από δύο χώρες), τότε μπορεί να ακολουθήσει και τρίτη χώρα. Το άμεσο επακόλουθο θα είναι να τρομοκρατηθούν οι αγορές, και να πάνε προς ασφαλέστερα ομόλογα.
Κάτι ανάλογο θα συμβεί και στον τραπεζικό τομέα. Θα αρχίσει η μεταφορά καταθέσεων, οπότε το πιστωτικό σύστημα θα εισέλθει εκ νέου σε περίοδο μεγάλης αστάθειας.
Κατά συνέπεια, θεωρώ άκρως παρακινδυνευμένο, υπό τις σημερινές συνθήκες, τον τρόπο παρέμβασης που σχεδιάζουν στη Φρανκφούρτη.
Με τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή της η ΕΚΤ, θα αντεπεξέλθει σε ορισμένες απ' αυτές τις πιέσεις.
Εντούτοις, το όλο σχέδιο εκτιμώ ότι είναι πολύ παρακινδυνευμένο.
Το τελευταίο Μνημόνιο περιέχει 94 δράσεις απορρύθμισης του συστήματος μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάσημα;
Υπάρχει περίπτωση να κατεδαφίσεις τη λογική και την ουσία μιας οικονομίας 200 ετών, όσο στρεβλή κι αν είναι, και να την ξαναχτίσεις σ' ένα δίμηνο;
Είναι απίστευτο αυτό που περιέχει το Μνημόνιο.
Είναι τεράστιος ο αριθμός των δράσεων και μέτρων, τα οποία ποικίλλουν. Περιλαμβάνονται, από ουσιαστικά και πολύ δομικά μέτρα, που έχουν να κάνουν με τον φορολογικό και τον φοροσυλλεκτικό μηχανισμό, μέχρι μέτρα που καθορίζουν το πώς θα λειτουργεί η αγορά ακινήτων.
Αυτό δείχνει δύο πράγματα: έχουν, πλέον, χάσει τον χρονισμό, όσον αφορά σ' αυτές τις κινήσεις.
Προσπαθούν να τα κάνουν όλα ταχύτατα, επιτυγχάνοντας παράλληλα σταθεροποίηση. Αλλά ούτε το ένα εγχείρημα θα πετύχει, ούτε το άλλο.
Για να φέρουν αποτέλεσμα αυτές οι αλλαγές, που χρειάζεται η οικονομία, θα πρέπει να υπάρξει κάποια ανάπτυξη.
Δεν μπορούν να γίνουν, ενώ η οικονομία θα συρρικνώνεται.
Και δεν μπορούν να γίνουν όλες μαζί.
Ποιος θα ήταν αντίθετος σε μια αλλαγή του φοροσυλλεκτικού μηχανισμού;
Αν είναι δυνατόν!
Αλλά είναι αστείο να πιστέψουμε ότι μπορεί να γίνει σε χρόνο μηδέν, ταυτόχρονα με πλήθος άλλες ανατροπές, καθώς η οικονομία έχει παγιδευτεί στο τέλμα της ύφεσης.
Η εκτίμησή μου είναι ότι -το πιθανότερο- εκείνο που θα προκύψει, θα είναι κάτι χειρότερο.
Όχι, διότι έχουν κακές προθέσεις αυτοί που έφτιαξαν τα μέτρα.
Δεν ξέρω τις προθέσεις τους, και δεν με ενδιαφέρουν.
Αλλά, διότι, όταν το κράτος υποσκάπτεται, όπως σήμερα, όταν εισέλθει σε μια διαδικασία 150.000 απολύσεων μέχρι το τέλος του 2015, και αποδυνάμωσης, αυτό που πιθανώς να προκύψει, θα είναι επιμέρους μηχανισμοί, ο καθένας από τους οποίους, θα έχει αυτονομία.
Δηλαδή, θα υπάρχουν στεγανά και καθένας από αυτούς τους μηχανισμούς θα συνεργάζεται με άλλους παράγοντες.
Και θα αναδυθούν αναπόφευκτα ύποπτες δραστηριότητες, όσο το κράτος αποδυναμώνεται.
Αυτό, λοιπόν, που βλέπω δεν είναι η αναγέννηση του ελληνικού κράτους.
Αλλά η διάλυσή του.
Οδεύουμε προς φαινόμενα που θα φέρουν σοβαρότατα προβλήματα.
Που μπορεί να περιλαμβάνουν μαφίες, και μηχανισμούς στηριγμένους στη διαφθορά.
Δεν είναι διόλου απίθανο να εμφανιστούν τέτοια φαινόμενα.

ΔΙΕΔΩΣΕ ΤΟ

Twitter Delicious Facebook Digg Stumbleupon Favorites More