ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΜΕΤΡΗΣΕ ΤΗΝ ΓΗ

Ο άνθρωπος που μέτρησε την περιφέρεια της γης

Ο Ερατοσθένης γεννήθηκε στην ηλιόλουστη πόλη της Κυρήνης στην Βόρεια Λιβύη γύρω στο 275 π.Χ. και ήταν γιος του Αγλαού η Αγακλή. Από μικρός γοήτευε τους μεγαλυτέρους του με την εξυπνάδα και την τάση του να μαθαίνει και να ανακαλύπτει νέα πράγματα. Ασχολήθηκε από νωρίς με τα μαθηματικά, την αστρονομία και την γεωγραφία, όπως και με άλλες επιστήμες όπου διακρίθηκε.

Πήγε στην Αλεξάνδρεια στο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της οικουμένης για να μορφωθεί από τους μεγάλους δασκάλους που ζούσαν εκεί. Η πόλη τεράστια και πολυπληθής, γεμάτη στάδια, θέατρα, γυμναστήρια, ωδεία, παλαίστρες και κρήνες.
Μα, πάνω από όλα αυτό που εντυπωσίασε τον νεαρό Ερατοσθένη, ήταν η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, αυτή η κιβωτός όλης της ανθρώπινης γνώσης. Εκεί μέσα βρήκε ό,τι λαχταρούσε η ψυχή του από τα έργα των μεγάλων Σοφών του Ελληνισμού. Στην Αλεξάνδρεια έγινε μαθητής του Λυσανία του γραμματικού και του Καλλίμαχου του Κυρηναίου, διευθυντή της βιβλιοθήκης. Κοντά σε αυτούς του δυο δασκάλους τελειοποίησε τις γνώσεις του για τον φυσικό κόσμο. Καταπιάστηκε επίσης, με όλα τα μεγάλα μαθηματικά προβλήματα της εποχής, όπως το δήλιον πρόβλημα, δηλαδή τον διπλασιασμό του κύβου χωρίς αυτός να χάσει το σχήμα του.

Ο Ερατοσθένης διψώντας για γνώση σαν άνθρωπος ευρισκόμενος σε έρημο που διψάει για λίγο γάργαρο νερό, πήγε και στην Αθήνα, την μήτρα του Ελληνικού πνευματικού κόσμου. Αυτό το ταξίδι του το έκανε με πλοίο, από την Αλεξάνδρεια στον Πειραιά. Από εκεί πήρε τον δρόμο για την πόλη της Παλλάδας Αθηνάς πλάι στα Θεμιστόκλεια τείχη. Αντίκρισε από μακριά την Ακρόπολη με όλα τα περίλαμπρα οικοδομήματα που την περιέβαλαν. Στην Αθήνα γράφτηκε στην Ακαδημία του Πλάτωνα, τότε που διευθυντής της ήταν ο Αρκεσίλαος. Εκεί μελέτησε φιλοσοφία και προχώρησε στα μαθηματικά. Φοίτησε επίσης και στην σχολή του Αριστοτέλη με δάσκαλό του τον Αρίστωνα τον Χίο. Στην Αθήνα γνωρίστηκε και με το περίφημο στωικό φιλόσοφο Ζήνωνα τον Κιτιέα (από το Κίτιον της Κύπρου) και φοίτησε και σε αυτήν την σχολή. Μετά από όλες αυτές τις σπουδές, ο Ερατοσθένης έχει γίνει ένας ολοκληρωμένος επιστήμων.

Ο Πτολεμαίος Γ΄ ο Ευεργέτης μάθαινε πάντα τα νέα του Ερατοσθένη και τον κάλεσε στην Αλεξάνδρεια να αναλάβει την ανατροφή του μικρού Πτολεμαίου διαδόχου του θρόνου, καθώς και την διεύθυνση της βιβλιοθήκης. Όντας 40 ετών πια είναι ώριμος και μεστός παιδείας δάσκαλος. Γυρίζοντας στην Αλεξάνδρεια αναλαμβάνει αμέσως τα καθήκοντά του ως διευθυντής. Ασχολήθηκε με την γεωγραφία και το μέγεθος της γήινης σφαίρας, ένα θέμα που τον απασχολούσε ιδιαιτέρως.

Γνώριζε πως, σε ένα πηγάδι της πόλης Συήνης, κατά την θερινή ισημερία, ο ήλιος βρίσκεται κατακόρυφα πάνω από το πηγάδι και φωτίζει τον πυθμένα. Την ίδια ώρα και ημέρα στην Αλεξάνδρεια οι ακτίνες του ηλίου σχημάτιζαν με την κατακόρυφο γωνία 7 και 12′ μοίρες. Γνωρίζοντας επίσης, πως η απόσταση μεταξύ Συήνης κι’ Αλεξάνδρειας ήταν 5.000 στάδια (1στάδιο = 164 μέτρα), βρήκε πως η περιφέρεια της γης ισούται με 252.000 στάδια που αντιστοιχεί σε σημερινή απόσταση 41.000 χιλιομέτρων. Βέβαια η κανονική απόσταση είναι 42.000 χιλιόμετρα αλλά για αυτό δεν ευθυνόταν ο Ερατοσθένης αλλά το λάθος μέτρημα της απόστασης Αλεξάνδρειας-Συήνης που δεν είναι 800, αλλά 820 χιλιόμετρα.

Χώρισε την γη σε 8 παραλλήλους και 7 μεσημβρινούς. Ένας άλλος τομέας με τον οποίον καταπιάστηκε, ήταν η αστρονομία και έγραψε το έργο «καταστερισμοί». Μέτρησε (άγνωστο πώς) την απόσταση γης-σελήνης και γης-ήλιου. Την μεν πρώτη την βρήκε 780.000 στάδια την δε δεύτερη 4.080.000 στάδια. Χρησιμοποίησε την αστρονομία για να φτιάξει χάρτες. Με βάση αυτές τις παρατηρήσεις του έγραψε και το περίφημο έργο «λόξωση της εκλειπτικής», που περιγράφει τον τρόπο και βρήκε τις μοίρες ότι είναι 23 51’20”, ενώ η πραγματική σήμερα είναι 23 28′. Αυτό το έκανε χρησιμοποιώντας ένα δικής του εμπνεύσεως όργανο μέτρησης που μετρούσε τις ισημερινές συντεταγμένες των άστρων. Ασχολήθηκε εξίσου και με την γεωγραφία, γράφοντας τα «γεωγραφικά» σε 3 τόμους και ένας από αυτούς ήταν αφιερωμένος στην μαθηματική γεωγραφία.

Οι πάντες εκτιμούσαν τον Ερατοσθένη και τον θεωρούσαν καταξιωμένο επιστήμονα. Σαν προσωνύμιο τον έλεγαν πένταθλον, επειδή αγωνίζονταν σε όλα τα πνευματικά αγωνίσματα ή «Β» γιατί ήταν μετά τον Δημόκριτο ή γιατί ήταν δεύτερος σ’ ό,τι έκανε (εμένα πάντως δεν μου φαίνεται για δεύτερος με όλα αυτά που έκανε, περνάει και τους πρώτους). Τέλος νέο ή δεύτερο Πλάτωνα για την ευρυμάθειά του. Μέχρι και ο πολυμήχανος Αρχιμήδης αφιέρωσε ένα έργο προς τιμήν του, αναγνωρίζοντας έτσι την αξία του στις επιστήμες, παρότι ο Ερατοσθένης ήταν νεότερος του Αρχιμήδη κατά 10 χρόνια. Έγραψε και ποίηση αφορούσα την αστρονομία όπως τον «Ερμή» και την «Ηριγόνη».

Ο Ερατοσθένης δεν παντρεύτηκε ποτέ. Το 194 π.Χ. τυφλώθηκε και ένα χρόνο αργότερα σταμάτησε να τρώει και πέθανε. Παρά το λυπηρό τέλος του έφυγε δοξασμένος σε βαθιά γεράματα, όντας 82 ετών κι’ έχοντας εμπλουτίσει κατά πολύ τον κόσμο των επιστημών.

Posted in: