ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΙΕΡΟΓΛΥΦΙΚΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

Οι Μινωίτες αρχικά χρησιμοποιούσαν ένα είδος γραφής που μοιάζει οπτικά τουλάχιστον, με την ιερογλυφική της Αιγύπτου, και κάθε γράμμα συμβολίζεται με ένα ζώο ή αντικείμενο. Στη συνέχεια χρησιμοποίησαν τη "Γραμμική Α" και τέλος, μετά το 1450 π.Χ. και την επικράτηση των Αχαιών, καθιερώθηκε η "Γραμμική Β". Η αποκρυπτογράφηση της τελευταίας το 1952 από τον Αγγλο M.Ventris απέδειξε ότι την εποχή αυτή στην Κνωσό μιλούσαν την ίδια (ελληνική) γλώσσα, που μιλούσαν και οι Αχαιοί, αλλά μας βοήθησε σήμερα να αποδείξουμε ότι το ίδιο ισχύει και για τα "ιερογλυφικά" και την "Γραμμική Α".

Τα Ελληνικά "ιερογλυφικά" άρχισαν να δημιουργούνται στην Κρήτη από τους 'Έλληνες του νησιού, φαίνεται δε από τις γραφές αυτές ότι μόνο 'Έλληνες ή ελληνόφωνοι δημιούργησαν πολιτισμό, την "προϊστορική περίοδο" στο νησί αυτό. Σε όλα τα γραπτά με "ιερογλυφικά" και τις θυγατρικές τους Γραμμικές γραφές, ήταν αποτυπωμένη μόνο η Ελληνική γλώσσα, όπως θα δούμε πιο κάτω. Οι Γραμμικές γραφές προήλθαν από τα "ιερογλυφικά", όχι σαν νέα γραφή, αλλά σαν πιο ταχυγραφικός τύπος αυτών. Κάθε Ελληνικό ιερογλυφικό παριστάνει ένα αντικείμενο και έχει φωνητική αξία την πρώτη συλλαβή της ονομασίας του αντικειμένου της εικόνας. Λόγω όμως του ότι καταγράφουν μια τέτοια πλούσια γλώσσα και κάθε αντικείμενο έχει σε ορισμένες ελληνικές διαλέκτους άλλη ονομασία, η ίδια εικόνα έχει στην κάθε διάλεκτο διαφορετική φωνητική αξία σαν συλλαβόγραμμα. Αυτή ακριβώς η ιδιομορφία των ελληνικών διαλέκτων δημιούργησε τη διαφορά μεταξύ Γραμμικής Α και Γραμμικής Β, οι οποίες εμφανίζονται προς το παρόν να αντιπροσωπεύουν τις κυριότερες διαλέκτους, στον "προϊστορικό" ελληνικό χώρο. Το ίδιο βέβαια έχομε και στα Ιερογλυφικά, δηλαδή ιερογλυφική Α, Β, κ.λπ. Δεν πρέπει να φανεί παράξενο, εάν στη Θεσσαλία συναντήσουμε ιερογλυφικά ή τα απλούστερά τους Γραμμικά με άλλη φωνητική αξία, η οποία όμως αναφέρεται στην ονομασία του ίδιου αντικειμένου στο τοπικό γλωσσικό ιδίωμα. Την Γραμμική δημιούργησαν, για να έχουν τη γραμμική παράσταση του αντικειμένου και όχι την εικόνα, διότι η δεύτερη ήθελε για να γραφεί, οπωσδήποτε "καλλιτεχνικό χέρι" και είναι πιο χρονοβόρα. Δεν έχομε, δηλαδή, διαφορετικό σύστημα γραφής στις Γραμμικές από ότι στα ιερογλυφικά. Η στασιμότητα στην έρευνα των ελληνικών προϊστορικών γραφών οφείλεται, στο ότι κανένας δεν αντιλήφθηκε, ότι οι φωνητικές αξίες των συλλαβογραμμάτων ακολουθούν τα τοπικά γλωσσικά ιδιώματα και ότι κάθε μετάφραση λέξεων πρέπει να ακολουθεί πάλι το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, το οποίο ομιλείται ακόμα και σήμερα στο κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα του Ελληνικού χώρου, με τις έννοιες που είχε κάθε λέξη στην μινωική και στην μυκηναϊκή εποχή.

Τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά έχουν δύο βασικά γνωρίσματα τα οποία είναι και μειονεκτήματα: πρώτον, τα αντικείμενα που μπορούν να αποτυπωθούν, απεικονίζονται σαν "ζωγραφιές" και δεύτερον, τα εικονογραφικά σημεία παίρνουν τη φωνητική αξία των λέξεων οι οποίες δηλώνουν τα αποτυπωμένα αντικείμενα. Ταυτόχρονα τα σημεία αυτά γράφονται και για να δηλώσουν ομώνυμα, λέξεις ομόηχες. Η γραφή αυτή αγνοεί τα φωνήεντα και παλαιότερα αγνοούσε και τα ημίφωνα i, y και w, προσφέροντας έτσι περισσότερες δυνατότητες για τη μεταφορά των σημείων σε λέξεις με τους ίδιους ακριβώς συνδυασμούς συμφώνων. Το σύστημα αυτό ήταν αδύνατον να αποτυπώσει έστω και μέρος τής ελληνικής γλώσσας, λόγω του ότι ουδέποτε απομακρύνθηκε από την ιδεογραφική δομή του. Κάθε αιγυπτιακή λέξη είχε τη δική της γραπτή εικόνα, με την οποία συνδεόταν άρρηκτα και έχομε ένα πλήρες σύστημα γραφής, το οποίο μπορούσε να ορίσει οποιαδήποτε λέξη μαζί με όλα της τα παράγωγα και όλους τους γραμματικούς τύπους, σ' αυτήν όμως μόνο, τη μικρή γλώσσα σε σχέση με την ελληνική. Ετσι είναι αδύνατον η αιγυπτιακή γραφή να άντεχε στην πληθώρα των γλωσσικών ιδιωμάτων του Αιγαίου και της ηπειρωτικής Ελλάδος.

Επειδή έχομε ήδη μελετήσει εβδομήντα πέντε συλλαβογράμματα της ελληνικής γραφής και απαιτούνται πολλές σελίδες για να γραφούν, θα αναφέρομε πώς δημιουργήθηκαν μόνο μερικά από αυτά. Με αφορμή την ανάγνωση και μετάφραση της ιερογλυφικής επιγραφής, που υπάρχει στο μικρότερο από τα δύο δακτυλίδια, του θησαυρού των Αηδονιών, τις φωτογραφίες των οποίων δημοσίευσε η "Κυριακάτικη Καθημερινή" της 28/1/1996, αντιληφθήκαμε τον τρόπο, με τον οποίο γράφονταν τα Ελληνικά "Ιερογλυφικά" και οι Γραμμικές Γραφές Α και Β. Διαβάζοντας την επιγραφή αυτή και πριν αντιληφθούμε, ότι ενδιάμεσα των δύο γυναικών στην παράσταση της σφενδόνης, υπήρχε ιερογλυφικό, είχαμε τη λέξη sa-re. Η λέξη προέρχεται από τη λέξη "σαρίρ" που είναι (κατά τον Ησύχ. στους Λάκωνες) «κλάδος φοίνικος». Πράγματι το πρώτο ιερογλυφικό sa βρίσκεται και σχηματίζεται από τα φύλλα στην κορυφή ενός κλαδιού φοίνικα, τον οποίο κρατά η αριστερή, όπως κοιτάζομε το δακτυλίδι, γυναίκα. Έχομε, λοιπόν, χρήση της πρώτης συλλαβής της λέξης με την οποία ονόμαζαν το φοίνικα και με την εικόνα του να παριστάνεται σ' αυτήν την περίπτωση το συλλαβόγραμμα sa. Αργότερα, βλέποντας, και το τρίτο ιερογλυφικό, διαβάσαμε την λέξη, sa-ko-re ή ζά-κο-ρε. Ζάκορος, όμως λέγεται αυτή που φροντίζει το ναό, και εδώ σε δυϊκό αριθμό, χαρακτηρίζει τις δύο γυναίκες του δακτυλιδιού. Έχοντας αυτή την εμπειρία από αυτό το δακτυλίδι, και αφού ήδη είχαμε διαβάσει και μεταφράσει πάρα πολλές πινακίδες αδιάβαστες και αμετάφραστες μέχρι τώρα, Γραμμικής Α και Β, το δίσκο της Φαιστού, τις πελασγικές επιγραφές από τη Λήμνο, την Σαμοθράκη και την Πραισό και τα Ιερογλυφικά σε δεκάδες σφραγίδες, σφραγίσματα και αντικείμενα προερχόμενα από την Κρήτη, την Πελοπόννησο, την ηπειρωτική Ελλάδα και το Αιγαίο, αρχίσαμε να κάνομε διάφορες σκέψεις για την προέλευση των ιερογλυφικών της Κρήτης και της Πελοποννήσου.

Γνωρίζοντας ότι όλες αυτές οι γραφές αποτυπώνουν την αρχαία ελληνική στις κατά τόπους διαλέκτους, αρχίσαμε να εξετάζομε, ένα ένα, τα ιερογλυφικά και κατ' επέκταση τα συλλαβογράμματα της Γραμμικής Α και Β. Παρατηρήσαμε ότι χωρίς την ύπαρξη της Αρχαϊκής ελληνικής δε θα υπήρχε καμμία από αυτές τις γραφές, όπως τις βλέπομε, οι οποίες μάλιστα χρησιμοποιούνταν όλες μέχρι και τους ελληνιστικούς χρόνους. Έτσι στη Γραμμική Β έγιναν γνωστά από το Βέντρις, και με άλλο τρόπο, μόνο αυτά τα συλλαβογράμματα τα οποία προέρχονται από λέξεις ελληνικές, κοινές στις διάφορες διαλέκτους. Αυτό μας κάνει να συμπεράνομε, ότι τα ιερογλυφικά είναι χιλιάδες, όσα και τα αντικείμενα που βλέπει το ανθρώπινο μάτι, και εάν υπολογίσουμε και τις διαλέκτους, τότε η φωνητική αξία κάθε συλλαβογράμματος είναι πολλαπλάσια, αφού με την ίδια εικόνα αποδίδονται αρκετές φωνητικές αξίες. Επίσης έχομε και το αντίστροφο, ότι ένα συλλαβόγραμμα παριστάνεται με αρκετές εικόνες λόγω της πληθώρας, των ονομασιών των αντικειμένων που αρχίζουν με το ίδιο συλλαβόγραμμα. Έχοντας, λοιπόν, μπροστά μας την πλουσιότερη σε λέξεις γλώσσα του κόσμου, είναι αδύνατον να βρούμε, πόσες χιλιάδες είναι τα ιερογλυφικά και τα συλλαβογράμματα γραμμικής Α και Β. Το μεγάλο πρόβλημα βρίσκεται στα κυπριακά συλλαβογράμματα τα οποία, εκτός των καθαρά Ελληνικών λέξεων, προέρχονται και από λέξεις άλλων γλωσσών της ανατολικής Μεσογείου, τις οποίες έχει αφομοιώσει η κυπριακή ελληνική διάλεκτος, λόγω της μεγαλύτερης επικοινωνίας των Κυπρίων με χώρες και λαούς γειτονικούς προς αυτούς αλλά και λόγω των κατακτητών, που βρίσκονταν, σε διάφορες περιόδους των "προϊστορικών χρόνων", στο νησί.

Μερικές από τις προελεύσεις των συλλαβογραμμάτων βλέπομε παρακάτω. Γράφομε πρώτα το συλλαβόγραμμα με το λατινικό αλφάβητο, ακολουθεί η περιγραφή του σχεδίου του στα ιερογλυφικά ή στις Γραμμικές γραφές, στις οποίες το συναντούμε, μετά η λέξη της Αρχαίας ελληνικής, της οποίας αποτελεί την πρώτη συλλαβή, και η μετάφραση στα νέα Ελληνικά (κάθε λέξη του κειμένου που ακολουθεί έχει αντιγραφεί από λεξικά):

01. mo = στα ιερογλυφικά κεφάλι μόσχου. Μό-σχος = 1.(γενικά) το νεογνό οποιουδήποτε ζώου. 2. ο νεαρός ταύρος του οποίου τη μορφή πίστευαν ότι έπαιρνε ο Θεός ’πις. (« ο δε ’πις γίνεται μόσχος εκ βοός », Ηροδ.). 3.(το θηλ.) η μόσχος. δαμάλι, νεαρή αγελάδα.

02. ko = Ν70 στη Γρ.Β, βλέπομε τον καρπό τού κόλιανδρου = κό-λιανδρο

03. ja = Ν57 στη Β, και σχέδιο πόρτας ή σκαλοπατιών στα "ιερογλυφικά" ζά-βατος= διαβατός, η διάβαση, τα σκαλοπάτια.

04. ke = σχέδιο σφυροπέλεκυ στα ιερογλυφικά > κέ-αρνον= εργαλείο του ξυλουργού και του βυρσοδέψη. Επίσης το συναντούμε στην Γραμμική Β με το Ν19.

05. sa = Ν31 στην Β, κλαδί με καρπούς σησαμιού > σά-αμον= λακωνικός τύπος του σήσαμον.

06. ki = Ν67 στη Β, σχέδιο κανάτα > κύ-λιξ = κατά τον Ησύχιο 1.στάμνα. 2.βόδι με ανεστραμμένο το ένα κέρατο.

07. ni = Ν30 στη Β, σχέδιο σύκου > νι-κύλεα = στην Κρήτη είδος σύκων.

08. I = σύμβολο, πόδι στα ιερογλυφικά > ί-θμα = τα πόδια, ίχνη, πατήματα, βήματα.

09. ra = σχέδιο πουλιού σαν πελεκάνος, στα ιερογλυφικά > ρά-μφιος = ο πελεκάνος, αλλά και (κατά τον Ησύχιο) ράφοι = όρνεις τινές. Επίσης λα-ιός= το πουλί πετροκότσυφας.

10. ra και la =Ν60 στη Β. Στη Γραμμική Α έχομε το σχέδιο αρότρου. Ετσι το συλλαβόγραμμα -la- προέρχεται από τη λέξη λα-ίον= το υνί του αρότρου. Με το ίδιο σχέδιο παριστάνεται το όσπριο λαθούρι, το οποίο στα αρχαία ελληνικά λέγεται λά-θυρος. Δίνει δηλαδή τα δύο πρώτα γράμματα της λέξης στο συλλαβόγραμμα la.

11. te = Ν4 στη Β, σχέδιο κλαδιού φτέρης ή δικότυλου τεύκριου > τε-ύκριον= το φυτό χαμαίρωψ. Εκτός όμως από αυτά, δυνατόν να προέρχεται και από την λέξη, τε-ρέβινθος= (κατά τον Ησύχ.) φυτό όμοιο με το λινάρι από το οποίο κατασκεύαζαν οι Αθηναίοι αλιευτικές ορμιές. Το τεύκριον ως φαρμακευτικό πολυετές φυτό αποκαλείται και κρητικό, έχει όμως άλλη ονομασία "πόλιον", λόγω του χρώματος του άνθους του, δηλαδή το λευκό ή υπόλευκο. Το ίδιο σχέδιο συναντούμε στην Γραμμική Α και στα ιερογλυφικά, στα οποία παριστάνει το όσπριο λούπινο. Το όσπριο αυτό στα αρχαία ελληνικά, λέγεται θέ-ρμος (τέρμος) και δίνει στο συλλαβόγραμμα την πρώτη συλλαβή από το όνομα του. Θέ-ρμος= είδος όσπριου, χρησίμευε ως αντίδοτο κατά της μέθης. Βλέπομε, ότι το συλλαβόγραμμα έχει προέλθει από όμοια φυτά, τα οποία μπορεί να παραστήσει σαν εικόνα.

12. ta = σχέδιο ζυγαριάς στην Γραμμική Α, και μαστάρια στα ιερο-γλυφικά > τά-λαντον = ζυγαριά, πλάστιγγα, οι δίσκοι της ζυγαριάς.

13. ma = στα ιερογλυφικά, σχήμα κεφαλής γάτας ή σκύλου ή οχτώσχημης ασπίδας > μά-γιν = (κατά τον Ησύχ.) ασπίδα.

14. ma = Το σχέδιο σκύλου στα ιερογλυφικά, πρέπει να αναφέρεται στη λέξη Μα-ίρα= προσωνυμία της Εκάβης που μεταμορφώθηκε σε σκύλο.

15. ku = Ν81 στη Β, σχέδιο στις Γραμμικές Α και Β πουλιού, που πετά > κυ-κνίας= είδος αετού όμοιου στη λευκότητα με τον κύκνο. Το ίδιο σχέδιο δίνεται στο όσπριο, κουκιά άσπρα. Στα Αρχαία ελληνικά το κουκί λέγεται κύ-αμος, και το συλλαβόγραμμα προέρχεται από την πρώτη συλλαβή αυτής της λέξης.

16. ro = Ν68 σχέδιο σαν το μουσικό όργανο στην Γραμμική Β, το οποίο περιγράφεται πιο κάτω από τον Πλούταρχο > ρό-πτρον= μουσικό όργανο των Κορυβάντων, ρόμβος («ρόπτρα βυρσοπαγή και κοίλα περιτείνοντες ηχείοις χαλκοίς», Πλουτ.)

17. ma = Ν80 το σχέδιο που στη Γραμμική παριστάνει το μαλλί (προβάτου), αλλά μάλλον είναι έμμεση αναφορά αφού στην πραγματικότητα είναι σχέδιο από δύο κοτσίδες μαλλιών > μά-λιον = κοτσίδα, βόστρυχος. Φυσικά έχουν χαρακτηρίσει το σχέδιο ως μαλλί, επειδή αναφέρεται σε πινακίδες προβάτων, που είναι το έριο, το τρίχωμα, και ειδικά των προβάτων.

18. qi = Ν21 χι=ένα σχήμα που μοιάζει με το χαρακτηριζόμενο στη Γραμμική και στα ιερογλυφικά ως κατσίκα. > χί-μαιρα= 1.γίδα, κατσίκα. 2. (ειδικά) χρονιάρικη γίδα, βετούλα, που προσφερόταν πριν από τη μάχη ως θυσία στην Αγροτέρα ’ρτεμη. 3.άγρια γίδα, αγριοκάτσικο. κ.λπ.

19. tu = Ν69 στη Β. Σχέδιο στη γραμμική τσαμπιού σταφιλιού και στα ιερογλυφικά με το σχέδιο του κρασιού. Προέρχεται έμμεσα από λέξη, που αφορά το Διόνυσο, όπως π.χ. α) θυ-ία= γιορτή του Διονύσου β) θυ-νάται= (κατά τον Ησύχ.) ευωχείται. Υπάρχουν και πολλές άλλες λέξεις με το θύρσο που ενθυμίζει διoνυσιακές τελετές.

20. pu = Ν29 σχέδιο κουκιάς ανθισμένης στις Γραμμικές > πύ-αμος και λακων. τύπος πού-ανος = οι κύαμοι, τα κουκιά.

21. i = Ν28 στη Β, στις Γραμμικές σχήμα ρόκας > η-λακάτη= η ρόκα= το όργανο με το οποίο κλώθουν το μαλλί, το μπαμπάκι, και ένα από τα είδη της έχει τρία ή τέσσερα διχάλια στην κορυφή. Με το ίδιο σχήμα παριστάνεται το όσπριο παπούλες, που στα Αρχαία ελληνικά λέγεται ι-άλιον, και δίνει στο συλλαβόγραμμα το πρώτο γράμμα της ονομασίας.

22. i = σχέδιο καρφιού στα ιερογλυφικά > η-λάριον= μικρό καρφί, καρφάκι.

23. wu = στα ιερογλυφικά, σχέδιο ανθρώπου που σκύβει και κάνει κάτι με αξίνα φυ-τευτής= αυτός που σκαλίζει, ιδίως λαχανικά ή σπαρτά, σκαλεύς.

24. e = Ν38 στη Β, στα ιερογλυφικά σχέδιο μυτερής γραφίδας ή μυτερό σίδερο που εφαρμόζεται στο πόδι και διευκολύνει την αναρρίχηση > ε-γκεντρίδα= 1.είδος γραφίδας που κατέληγε σε αιχμηρή άκρη. 2.κομμάτι σίδερο με μυτερή άκρη που εφαρμοζόταν στο πόδι και διευκόλυνε την αναρρίχηση.

25. wa = Ν54 στις Γραμμικές και στα ιερογλυφικά παριστάνεται με σχέδιο που λένε ότι είναι ύφασμα και πράγματι έτσι είναι > φα-ρεός ή φά-ρος= μεγάλο κομμάτι υφάσματος, αλλά και ύφασμα, με το οποίο κάλυπταν τους νεκρούς, σάβανο.

26. u = το Ν10 στις Γραμμικές παριστάνει πηδάλιο πλοίου και στα ιερογλυφικά κυρτή βέργα όπως το μπαστούνι. Έτσι, έχομε, στις Γραμμικές: ύ-αξ= (κατά τον Ησύχ.) το πηδάλιο. Στα ιερογλυφικά: ύ-βος= κυφός, καμπούρης και ύ-βωση= κύρτωση, καμπούριασμα.

27. nau = στα ιερογλυφικά πλοίο, του οποίου το μισό υπάρχει στη Γραμμική Α και Β με Ν 86, και πιθανή την ίδια συλλαβική αξία. Ναυ-ς= (γενικά) πολεμικό πλοίο, έμβλημα στον θυρεό που εικόνιζε αρχαϊκό πλοίο.

28. ti =Ν 37 στη Β. Στις Γραμμικές και στα ιερογλυφικά, σχέδιο τρίποδα >τι-βήν= ο τρίποδας. Τίβηνος= (κατά τον Ησύχιο) λέβης, τρίπους.

29. nu = στις Γραμμικές και ειδικά στη Γραμμική Β, σχέδιο όμοιο με εσοχή στον τοίχο που περιείχε άγαλμα > νύ-φη ή νύ-μφη = εσοχή σε σχήμα αχιβάδας η οποία περιείχε άγαλμα ή τρίποδο ή κάτι παρόμοιο και η οποία υπήρχε στον τοίχο του ναού ή οικίας, θύρωμα.

30. ai = ένα σχέδιο, το Ν43 της γραμμικής Β, που αν το προσέξομε αποτελείται από θρινί που λιχνίζει > αί-νω = κοσκινίζω, λιχνίζω, ξεχωρίζω την ήρα από το σιτάρι.

31. ru = Ν26 στη Γραμμική Β, αλλά συναντάται στα ιερογλυφικά και στη Γραμμική Α. Γραμμικό σχέδιο ρυτού σε σχήμα κεφαλής ταύρου > ρυ-τόν= 1.είδος ποτηριού ή αγγείου σε σχήμα ζώου, όπως λ.χ. βοδιού, ελέφαντα ή και προσώπου. 2.Μινωικό ή μυκηναϊκό αγγείο με παρόμοια χαρακτηριστικά.

32. qa = στη Γραμμική Α έχει σχήμα κουρουπωτού ποτηριού σαμπάνιας με δύο αυτιά και ψηλό πόδι με βάση >κα-νθαρος = είδος ποτηριού που μοιάζει με κάραβο, επειδή φέρει τα αυτιά = κερασφόρος κάνθαρος.

33. me = το Ν13 της Γραμμικής Β το οποίο συναντούμε με παρόμοιο σχέδιο στην Γραμμική Α και στα κρητικά ιερογλυφικά με κεφάλι κριού που φέρει κέρατο και γένι κάτω από σαγόνι > μέ-θλην = (κατά τον Ησύχ.) «τόν άρνα». Αρνός= αρνί, αμνός (άρρην ή θήλυς), γενικά πρόβατο και, όπως μεταφράζει ο Ησύχιος, αρσενικό. Δηλαδή, κριάρι.

34. pe = το Ν72 της Γραμμικής Β, με σχήμα τριγώνου που έχει οπή στη μέση > πε-ριγώνιον= (στον πληθ.) τα περιγώνια. τα εργαλεία του κτίστη.

35. pa = Το Ν3 της Γραμμικής Β ,το οποίο συναντούμε και στις δύο άλλες γραφές. Έχει σχήμα γραμμής με δύο καθέτους επαυτής σαν διπλός σταυρός, με το όποίο παριστάνεται το όσπριο φακή, που λέγεται φά-κος. Φάκος= το φυτό και ο καρπός, όστις ετρώγετο κατά τας κηδείας.

από το βιβλίο "Οι 147 Πόλεις Της Αρχαίας Κρήτης" - Εκδοση 2000 μ.Χ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.Εγκυκλοπαίδεια “Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα”
2.Εγκυκλοπαίδεια “Νέα Δομή”
3.Λεξικά Αρχαίας Ελληνικής :α.Ι.Σταματάκου, β. Π.Δορμπαράκη, γ.Liddel-Scott.
4.Ι.Πανταζίδου: “Ομηρικόν Λεξικόν”.
5.Jan de Groot, “Ομηρικό Λεξιλόγιο”.
6.Ι.Κονδυλάκη, “Κρητικόν Λεξιλόγιον”, έκδοση Βικελαίας Βιβλιοθήκης.
7.Μ.Πιτυκάκη, “Το γλωσικό ιδίωμα της ανατολικής Κρήτης”, έκδοση Πολιτιστικής και Λαογραφικής Εταιρείας. Απάνω Μεραμπέλου, Νεάπολις Κρήτης.
8.Αντ. Ξανθινάκη, “Το Γλωσσικό ιδίωμα της Δυτικής Κρήτης”, έκδοση Δημοτική Πολιτιστική Επιχείρηση Χανίων.
9.Π.Κουσαθανάς, “Χρηστικό Λεξικό του ιδιώματος της Μυκόνου”, έκδοση Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.
10.J.Chadwick, “Γραμμική Β και Συγγενικές Γραφές”.έκδοση Παπαδήμα.
11. J.T.Hooker, “Εισαγωγή στη Γραμμική Β”, έκδοση Εθνικής Τράπεζας.
12. J.Chadwick, “Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ”,έκδοση Gutenberg.
13. MARTIN S. RUIPEREZ-JOSE L. MELENA, “ΟΙ ΜΥΚΗΝΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ”έκδοση Μ.Καρδαμίτσα.
14.Αντ.Θωμ.Βασιλάκη: “ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ” έκδοση “ΚΑΙΡΑΤΟΣ”, Ηράκλειο Κρήτης.
15. “Κυριακάτικη Καθημερινή” της 28/1/1996, “Ο Θησαυρός των Αηδονιών”

Posted in: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ