ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΑΤΡΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ

Αρχαία θέατρα στη Μικρά Ασία

Το καλύτερα σωζόμενο θέατρο σε όλες τις αρχαιοελληνικές αποικίες, είναι αυτό στην Ασπενδο
Στις άλλοτε ελληνικές Μικρασιατικές περιοχές Ιωνία, Παμφυλία, Καππαδοκία, στις ρημαγμένες πόλεις με τα αξεπέραστα μνημεία, ξεχωρίζουν οι αρχαίοι ναοί, τα Ασκληπιεία, τα θαυμάσια ελληνικά αρχαία θέατρα.

Ξεφωνίζουνε τα ελληνικά ονόματα: Καύνος, Καρία, Λυκία, Μάκρη, Αττάλεια, Πέργη, Ασπενδος, Σίδη, Προκόπι, Κόραμα, Αβανος, Σινασσός, Πισίδια, Ιεράπολη, Λαοδικεία, Σάρδεις, Εφεσος, Οδεμήσιο, Πέργαμος, Σμύρνη, Ερυθραία, Κλαζομενές. Ανάμεσά τους βυζαντινές εικόνες με βγαλμένα τα μάτια, στα χριστιανικά μοναστήρια, στην κοιλάδα Ιχλάρα.

Τ' αρχαία ελληνικά θέατρα γεμίζουν από ξένους θεατές. Εκεί όπου ο ποιητικός ελληνικός τραγικός λόγος έβρισκε άφταστη δόξα. Περιπλανιέμαι στ' αρχαία ελληνικά θέατρα, στη Μικρασία, τον περασμένο Μάη, στολισμένα με τα λουλουδιαστά χρώματα και την πανέμορφη ιωνική κι αιολική μουσική τους.

Στην Καύνο, τ' αρχαίο θέατρο χτίστηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα κι είναι πέτρινο. Παραλιακή πόλη, λιμάνι στην Καρία. Τ' όνομά της αναφέρεται πρώτη φορά στα ιστορικά κείμενα του 6ου π.Χ. αιώνα, όταν καταλήφθηκε από τον Πέρση στρατηγό Αρπαγο. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Ι, Ι72) η Καύνος ήτανε μια καθαρά καρική πόλη, αλλά οι κάτοικοί της ξεχωρίζουν από άλλους Κάρες και Λυδούς, λογαριάζοντας τους εαυτούς τους κρητικής καταγωγής, σαν απογόνους του Καύνου. (Καύνος επώνυμος της καρικής πόλης Καύνου γιος του Μιλήτου. Ερωτεύτηκε την αδερφή του Βυλβίδα, γι' αυτό εγκατέλειψε την πατρίδα του Κρήτη και πήγε στην Καρία, όπου ίδρυσε την ομώνυμη πόλη). Η γλώσσα που μιλούσαν έμοιαζε με την καρική, αλλά δεν ταυτιζότανε μ' αυτή, όπως αποδείχνουν οι επιγραφές. Η Καύνος, αργότερα, πήρε μέρος στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία και πλήρωνε αρχικά μόνο μισό τάλαντο. Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, τόσο η Αθήνα όσο και η Σπάρτη, χρησιμοποίησαν το λιμάνι της. Από τον 4ο π.Χ. αιώνα, η πόλη άρχισε σταδιακά να εξελληνίζεται (βρεθήκανε ελληνικές επιγραφές) και στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα είχε καθαρά ελληνικό χαρακτήρα. Μετά την αγόρασαν οι Ρόδιοι.

Αρχαιοελληνικά, ρωμαϊκά, ελληνιστικά

Το στολίδι της Εφέσου
Στον Ασπενδο το αρχαίο θέατρο είναι πέτρινο, το καλύτερα σωζόμενο στον κόσμο. Ξεκίνησε στους ελληνιστικούς χρόνους και τέλειωσε στους ρωμαϊκούς, τον 2ο αιώνα μ.Χ. Χτίστηκε από τον ντόπιο αρχιτέκτονα Ζήνωνα. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά, στο λόφο. Τα καθίσματα, τα δάπεδα και οι προσόψεις είναι μαρμάρινα. Αφιερωμένο στους ντόπιους θεούς και στο ρωμαϊκό αυτοκρατορικό οίκο.

Η Ασπενδος, πόλη στην Παμφυλία, χτισμένη στις όχθες του ποταμού Ευρυμέδοντος, που ήτανε πλωτός έως αυτήν. Ηταν αποικία Αργείων, αλλά κατοικήθηκε γρήγορα από ντόπιους. Από τους αρχαίους συγγραφείς θεωρείται η τρίτη σημαντική πόλη στην Παμφυλία. Το 388 π.Χ. έφτασε στην πόλη ο Αθηναίος ναύαρχος Θρασύβουλος, με αθηναϊκό στόλο. Ο στρατός λεηλάτησε την περιοχή. Οι Ασπέδιοι οργισμένοι σκοτώσανε, τη νύχτα στη σκηνή του, τον Θρασύβουλο.

Στη Σίδη το πέτρινο αρχαίο θέατρο χτίστηκε το 74 μ.Χ. Πόλη στην Παμφυλία, με το σημαντικότερο λιμάνι έως την ίδρυση της Αττάλειας, στα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα. Ιδρύθηκε γύρω στα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα, από κατοίκους της αιολικής Κύμης, όπως μαρτυρούν όστρακα που βρέθηκαν εκεί. Επίσης, βρέθηκαν νομίσματα με κεφάλι της Αθηνάς και του Απόλλωνα, πολιούχων της Σίδης και ρόδι, σύμβολο της πόλης, αφού κατά τον Ησύχιο η λέξη «σίδη» σημαίνει ρόδι.


Το θέατρο στην Ιεράπολη
Στην Ιεράπολη το πέτρινο αρχαίο θέατρο είναι χτισμένο ανατολικά, στο ψηλότερο σημείο. Σε σχέση με την έκταση της πόλης είναι πολύ μεγάλο. Αυτό φανερώνει πως είχε πολλούς επισκέπτες από τις θερμές πηγές. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση, κι από τη διαμόρφωση της ορχήστρας συμπεραίνεται πως χρησιμοποιήθηκε και για θηριομαχίες. Ο τύπος του θεάτρου το χρονολογεί στους ρωμαϊκούς χρόνους, ενώ βόρεια υπάρχουν ερείπια δεύτερου ελληνιστικού θεάτρου. Ενδιαφέρουσα είναι η διακόσμηση της σκηνής του θεάτρου. Βρέθηκαν ανάγλυφα που εικονίζουν σκηνές από τον διονυσιακό κύκλο κι από τον κύκλο Απόλλωνα, Αρτέμιδας. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλές από τις σκηνές αυτές βρίσκονται σπάνια στην αρχαία εικονογραφία.

Η Ιεράπολη στη νοτιοδυτική Φρυγία, στα σύνορα με την Καρία, είναι πλούσια σε θερμές πηγές. Χτίστηκε σε πλάτωμα πάνω σε ασβεστώδη ιζήματα - κατασταλάγματα ποταμού. Ιδρύθηκε στους ελληνιστικούς χρόνους, πιθανά από τον Περγαμηνό βασιλιά Ευμένη Β΄, ενώ πριν υπήρχε μικρός οικισμός γύρω από κάποιο ιερό.

Στις Σάρδεις, το πέτρινο αρχαίο θέατρο χτίστηκε στους βόρειους πρόποδες της ακρόπολης, μετά το σεισμό που έγινε το 17 μ.Χ. Οι Σάρδεις ήτανε μια πολύ σημαντική πόλη στη Μικρασία στους πρόποδες του βουνού Τμώλου, δέκα χιλιόμετρα από το αιγαιοπελαγίτικο κατάγιαλο. Είχε χτιστεί κοντά στον ποταμό Πακτωλό, που φημιζότανε για ψήγματα χρυσού. Κατά τον Ηρόδοτο, η περιοχή στις Σάρδεις κατοικήθηκε από τους Ηρακλείδες, που εγκαταστάθηκαν εκεί την εποχή του Τρωικού Πολέμου (12ος αιώνας π.Χ., επιβεβαιώνεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα). Επίσης, βρέθηκαν άφθονα μυκηναϊκά κεραμικά από 1.200 - 1.000 π.Χ.

Τα θέατρα Εφέσου και Περγάμου
Το αρχαίο θέατρο στην Εφεσο χτίστηκε στην εποχή του Λυσίμαχου, στη δυτική πλαγιά και περνά διάφορες οικοδομικές φάσεις. Η σκηνή είναι ασυνήθιστα μεγάλη από τα πρώτα ελληνιστικά χρόνια. Αλλάζει στον 1ο π.Χ. αιώνα και ξαναχτίζεται από τον 1ο - 2ο μ.Χ. αιώνα. Παίρνει τελική μορφή και το κοίλο για τους θεατές, με τρία διαζώματα κι έντεκα κερκίδες στο κάτω και μεσαίο διάζωμα και είκοσι δύο πάνω. Χωρούσε τριάντα χιλιάδες θεατές. Σ' αυτό διαδραματίζονταν γνωστές σκηνές κατά του Απόστολου Παύλου, όταν ο χρυσοχόος Δημήτριος, που έφτιαχνε μικρούς ναούς της Αρτέμιδας, από ασήμι για τους επισκέπτες του Αρτεμισίου, ξεσήκωσε τον ειδωλολατρικό λαό εναντίον του κι όλοι φωνάζανε για αρκετή ώρα «Μεγάλη η Αρτεμις των Εφεσίων», έτσι ώστε ο Παύλος αναγκάστηκε να φύγει άπρακτος από την Εφεσο.

Σχετικά οι «Πράξεις των Αποστόλων» (Ιθ΄ 23 κ.εξ.) μας πληροφορούν: «Εγεινε δε κατ' εκείνον τον καιρόν ταραχή ουκ ολίγη περί ταύτης της οδού. Διότι αργυροκόπος τις ονόματι Δημήτριος, κατασκευάζων ναούς αργυρούς της Αρτέμιδος, επροξένει εις τους τεχνίτας ουκ ολίγον κέρδος, τους οποίους συναθροίσας και τους εργαζομένους τα τοιαύτα, είπεν, άνδρες, εξεύρετε ότι εκ ταύτης της εργασίας προέρχεται η ευπορία ημών, και θεωρείτε και ακούετε ότι πολύ λαόν ου μόνον της Εφέσου, αλλά σχεδόν πάσης της Ασίας, ο Παύλος ούτως έπεισε και μετέβαλε, λέγων ότι δεν είναι θεοί οι διά χειρών κατασκευαζόμενοι. Και ου μόνον η τέχνη ημών αύτη κινδυνεύει να εξουθενωθεί, αλλά και το ιερόν της μεγάλης θεάς Αρτέμιδος να λογισθή εις ουδέν, και μέλλει μάλιστα να καταστραφή η μεγαλειότης αυτής, την οποίαν όλη η Ασία και η οικουμένη σέβεται. Ακούσαντες δε και εμπλησθέντες θυμού, έκραζον λέγοντες. Μεγάλη η Αρτεμις των Εφεσίων. Και η πόλις όλη επλήσθη ταραχής, και όρμησαν ομοθυμαδόν εις το θέατρον, αφού συνήρπασαν τον Γάιον και Αρίσταρχον τους Μακεδόνας, συνοδοιπόρους του Παύλου. Ενώ δε ο Παύλος ήθελε να εισέλθη εις τον δήμον, οι μαθηταί δεν άφινον αυτόν, τινές δε και εκ των Ασιαρχών, όντες φίλοι αυτού, έστειλαν προς αυτόν και παρεκάλουν να μην εκτεθή εις το θέατρον»(...). «Αφού δε έπαυσεν ο θόρυβος, προσκαλέσας ο Παύλος τους μαθητάς και ασπασθείς, εξήλθε διά να υπάγη εις την Μακεδονίαν. Και διαπεράσας τα μέρη εκείνα και προτρέψας αυτούς διά λόγων πολλών, ήλθεν εις την Ελλάδα». (Κ΄ 1,2). (Καινή Διαθήκη, κατά τους εβδομήκοντα, 1956).

Στην εποχή του Καρακάλα (3ος μ.Χ. αιώνας) το θέατρο Εφέσου επισκευάστηκε για τελευταία φορά.

Το όνομα της Εφέσου είναι μάλλον προελληνικό. Υπήρξε μεγάλη πόλη με φημισμένο ιερό της Αρτέμιδας στη δυτική ακτή της Μικρασίας, απέναντι από τη Σάμο, ανάμεσα στις οροσειρές της Μυκάλης και της «Μικρασίας άκρας», που σχηματίζουνε μικρό κόλπο. Ως Ελληνας οικιστής, στο τέλος του 11ου π.Χ. αιώνα, φέρεται ο Ανδροκλος, γιος του Κόδρου, μεσσηνοαττικής καταγωγής.

Στην Πέργαμο υπήρχε αμφιθέατρο του 301 π.Χ., που χωρούσε πενήντα χιλιάδες θεατές. Τμήματά του διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Το αρχαίο θέατρο στην Πέργαμο, όπου σπάνια δίνονται παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας, χωρά είκοσι πέντε χιλιάδες θεατές.

Η Πέργαμος υπήρξε αρχαία ιστορική πόλη στη Μικρασία, πρωτεύουσα του βασιλείου της Περγάμου. Τ' όνομά της πήρε από το γιο του Νεοπτόλεμου και Ανδρομάχης Πέργαμο, που σημαίνει «ισχυρό φρούριο». Στους ιστορικούς χρόνους λατρεύτηκε ως ήρωας και ιδρυτής της πόλης. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, η πόλη ιδρύθηκε από τον Ασκληπιό και Επιδαύριους αποίκους. Υπήρξε οικισμός στους αρχαϊκούς χρόνους. Η ιστορία της αρχίζει από το 301 π.Χ., όταν ο Λυσίμαχος εμπιστεύτηκε στον διοικητή της Περγάμου Φιλέταιρο να φυλάξει 9.000 τάλαντα που ήταν λάφυρα πολέμου.

Posted in: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ