ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΩΡΕΣ ΤΟΥΣ

Πώς «σκότωναν» οι αρχαίοι Ελληνες τον ελεύθερο χρόνο τους; Σίγουρα εποικοδομητικά, εκπαιδεύοντας πνεύμα και μυαλό, παίζοντας διάφορα παιχνίδια τύχης, κυβομαντείας ακόμη και μερικά με ερωτικά υπονοούμενα...

Σήμερα τα ηλεκτρονικά παιχνίδια μπορεί να έχουν κατακλύσει το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων, τότε τα πιο δημοφιλή ήταν:

- Το τριόδην, η γνωστή τρίλιζα.

- Τα ζάρια.

- Το σημερινό τάγκραν, που γεννήθηκε από επινόηση του Αρχιμήδη.

- Το γνωστό σε όλους γιο-γιο.

- Και το ανθρωπόμορφο ζάρι, που έπαιζαν για να τονώσουν την ερωτική τους προδιάθεση.

Οι ανακατασκευές των αρχαίων ελληνικών παιχνιδιών βασίστηκαν σε ιστορικά στοιχεία και υλοποιήθηκαν στο Εργαστήριο Μελέτης Αρχαίων Εκπαιδευτικών Παιχνιδιών. Στον κόσμο των αρχαίων παιχνιδιών θα μας ξεναγήσει ο Γιώργος Καρατζάς, σχεδιαστής κοσμημάτων, ο οποίος ξεκίνησε το 2004 τις έρευνές του βασιζόμενος στον ιστορικό Χ. Δ. Λάζο, για να καταφέρει να τα αντιγράψει σε μεγάλο ποσοστό. «Από τα πιο ενδιαφέροντα αρχαία ελληνικά παιχνίδια είναι το στομάχιον. Ηταν επινόηση του Αρχιμήδη και θεωρείται ο πρόγονος του κινεζικού παιχνιδιού, που σήμερα είναι γνωστό ως τάγκραμ» μας εξηγεί ο κ. Καρατζάς και συνεχίζει: «Αποτελείται από δεκατέσσερα διαφορετικού σχήματος κομμάτια και ο στόχος ήταν η άσκηση της παρατηρητικότητας, της μνήμης και της αντίληψης των μαθητών του Αρχιμήδη ως εξής: αφού πρώτα ο ίδιος έφτιαχνε κάποια σχέδια με όλα τα κομμάτια του στομάχιου, έβαζε τους μαθητές του να τα ανασυνθέσουν, βλέποντας όμως μόνο το περίγραμμά τους.

Ενας δεύτερος τρόπος παιξίματος είναι και το γνωστό πρόβλημα του Αρχιμήδη, δηλαδή πόσες φορές μπορεί κάποιος να σχηματίσει το συγκεκριμένο τετράγωνο τοποθετώντας τα κομμάτια του στομάχιου με διαφορετική διάταξη». Ακόμη ένα παιχνίδι στρατηγικής είναι το τριόδιν, ο πρόγονος της πασίγνωστης σήμερα τρίλιζας. Οπως εξηγεί ο κ. Καρατζάς, «είναι βασισμένο σε αρχαιολογικά ευρήματα, τόσο για την κατασκευή των διαγραμμίσεών του όσο και για τα πιόνια του, που είναι αντίγραφα αντίστοιχων αρχαίων ελληνικών.

Παιζόταν από δύο παίκτες, που ο καθένας χρησιμοποιούσε τρεις πεσσούς (πούλια) διαφορετικού χρώματος και γινόταν κλήρωση για το ποιος θα ξεκινούσε το παιχνίδι. Κάθε παίκτης προσπαθούσε να σχηματίσει ευθεία τοποθετώντας τους πεσσούς του σε κατάλληλα σημεία». Η εννεάδα προέρχεται από τις σημερινές ονομασίες του παιχνιδιού και φαίνεται πως ήταν μια παραλλαγή του αρχαιοελληνικού τριόδιν.

Αυτός που κατόρθωνε, είτε εξαρχής είτε στη διάρκεια του παιχνιδιού, να σχηματίσει τριόδιν, τοποθετώντας τρία πιόνια του σε ευθεία γραμμή, τότε αφαιρούσε έναν, όποιον ήθελε πεσσό του αντιπάλου του. Χαμένος τελικά ήταν ο παίκτης που έμενε με δύο μόνο πιόνια. Η ίυγγα (σε σχήμα τροχού, ρόμβου ή αστεριού) ήταν από τα πιο ενδιαφέροντα παιχνίδια της αρχαιότητας, ταυτισμένο απόλυτα με την ερωτική μαντεία. Εξηγεί ο κ. Καρατζάς: «Στη Στερεά Ελλάδα το ονομάζουν φρομούζα.

Το όνομα ίυγξ στην καθημερινή γλώσσα σήμαινε το καθετί που είχε τη δύναμη να σαγηνεύει ή να ασκεί έλξη, όπως η γοητεία του λόγου και της ποίησης, η γοητεία της ομορφιάς και οι επικλήσεις.

Υπάρχουν αρκετά μυθολογικά στοιχεία που σχετίζουν την ίυγγα με τη μαγεία και φαίνεται ότι πάνω στο δίσκο ή στον τροχό της ίυγγας χάραζαν κάποιες ερωτικές αφιερώσεις ή μαγικές επικλήσεις που έστελναν στο πρόσωπο που ενδιαφερόταν». «Το παιχνίδι που σήμερα γνωρίζουμε ως γιο-γιο», αναφέρει ο κ. Καρατζάς, «από τον ήχο που παράγει όταν παίζεται, αποτελεί αίνιγμα για τον ιστορικό, αφού δεν υπάρχει πουθενά η αρχαία

ονομασία του, ενώ η παλαιότερη απεικόνισή του υπάρχει σε εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας του 500 π.Χ. και δείχνει έναν νέο να παίζει με το παιχνίδι αυτό. Τα γιο-γιο των προγόνων μας ήταν ξύλινα ή μεταλλικά, υπάρχουν όμως στα μουσεία μας και πήλινα που είχαν προσφερθεί σαν αφιερώματα». Η κυβεία, το παιχνίδι με τους κύβους, τα γνωστά σε εμάς ζάρια, αλλά και η κυβομαντεία φαίνεται πως ήταν σε χρήση τουλάχιστον από την εποχή του Τρωικού Πολέμου, αφού ο Παλαμήδης, σύμφωνα με τις πηγές, επινόησε τον κύβο και τα αντίστοιχα παιχνίδια εκείνη την εποχή.

Στην αρχαία Ελλάδα και την Αίγυπτο, όπου έχουμε στοιχεία για τη χρήση της για περισσότερα από 3.500 χρόνια πίσω, χρησιμοποιούνται αντικείμενα από κόκαλο, ξύλο, ελεφαντόδοντο.
Η στάση της ερωτικής πράξης Υπήρχαν και έχουν διασωθεί μερικοί πολύ περίεργοι τύποι ζαριών, που δεν γνωρίζουμε σε ποια παιχνίδια χρησιμοποιούνταν. Π.χ. στο Βρετανικό Μουσείο φυλάσσονται ζάρια σε σχήμα ανθρώπου, σχεδόν παντελώς άγνωστο στις μέρες μας.

Η χρήση του είχε τις περισσότερες φορές και σεξουαλικά υπονοούμενα, καθώς η θέση του ζαριού καθόριζε την ερωτική στάση του ζευγαριού. Πάνω στο ζάρι υπάρχουν χαραγμένες κουκίδες με τις τυχερές αξίες σε διάφορα μέρη του σώματος, από το ένα μέχρι το έξι.

Posted in: