ΑΙΟΛΟΣΦΑΙΡΑ ΤΟΥ ΗΡΩΝΑ

Η αιολόσφαιρα του Ήρωνα. «Παν μέρος της μηχανικής εν τη αυτοματοποιητική παραλαμβανόμενον», λέει ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς στην εισαγωγή της Αυτοματοποιητικής του εδώ και 2.000 χρόνια

Είναι ο άνθρωπος, που κατασκεύασε για πρώτη φορά αυτόματες φιγούρες (φιγούρες που χορεύουν, αυτόματα θέατρα, φιγούρες που χύνουν κρασί, μηχάνημα που δίνει αγιασμένο νερό και τόσα άλλα πράγματα!...). Και για να κάνουμε το γνωστό μας χιούμορ, όλα αυτά τα έλεγε εδώ και περίπου 2.000 χρόνια, πριν γεννηθεί δηλαδή η πανέμορφη τηλεπαρουσιάστρια ... Σταματίνα Τσιμτσιλή και τόσες άλλες ωραίες Ελληνίδες της τηλεόρασης!...

ΕΙΝΑΙ γνωστό, ότι ο Ήρων ήταν από την Αλεξάνδρεια, γι’ αυτό και καλείτο Αλεξανδρεύς, ενώ ο επιστημονικός τομέας του αντικειμένου του ήταν κατά κύριο λόγο μαθηματικός και μηχανικός. Βασισμένοι σε αβέβαιες χρονολογήσεις και σε αμφίβολης αξίας συμπεράσματα πρέπει να τοποθετήσουμε τη ζωή του στα τέλη του Ιου αι. μ.Χ. (10 – 70 μ.Χ.

Υπήρξε διευθυντής της περίφημης Ανώτατης Τεχνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας, το πρώτο Πολυτεχνείο. Λέγεται ότι ακολουθούσε την θεωρία των ατόμων, ενώ μερικές ιδέες του Κτησιβίου ενδεχομένως να ήταν η βάση για κάποια από τα έργα του.

Ο Ήρων στα έργα του συνόψισε, με έναν τρόπο που έδειχνε το πλήθος των ενδιαφερόντων του, πάντως με έναν τρόπο συστηματικό, το σύνολο των εφαρμοσμένων μαθηματικών (γεωμετρία, θεωρία μετρήσεως) και της εφαρμοσμένης μηχανικής.

Στον τομέα των μαθηματικών ο Ήρων έγραψε ένα υπόμνημα στα Στοιχεία του Ευκλείδη (μας σώθηκαν αποσπάσματα στον Πρόκλο), Ορισμούς (Όροι των γεωμετρίας ονομάτων = επεξηγήσεις εννοιών), Περί γεωμετρίας και στερεομετρίας (Γεωμετρούμενα, Εισαγωγή των στερεομετρουμένων, και τα δυο τους συλλογές παραδειγμάτων πρακτικών υπολογισμών). Στην περιοχή της εφαρμοσμένης πρακτικής γεωμετρίας: θεωρία μετρήσεως (Μετρικά, σε 3 βιβλία• πρωτοανακαλύφτηκε το 1896• παραδείγματα για τη μέτρηση κάθε είδους επιφανειών, αλλά και της χωρητικότητας)• για γεωδαιτικές εργασίες με τη βοήθεια ενός είδους τηλεσκοπίου (Περί διόπτρας: κατασκευή και χρήση του θεοδόλιχου).

Η ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΤΟΥ ΗΡΩΝΟΣ

Ωστόσο, τη φήμη του ο Ήρωνας την κέρδισε με τα εισαγωγικά του έργα στον τομέα της μηχανικής: Τον τίτλο Μηχανικά είχε ένα βιβλίο, από το οποίο μας σώθηκαν λίγα μόνο αποσπάσματα (σε πάπυρο), το έχουμε όμως σε αραβική μετάφραση του 9ου αι.• θέμα του η στατική, οι ανυψωτικοί γερανοί, οι μοχλοί, το πολύσπαστο, η τροχαλία, ο κοχλίας και οι συνδυασμοί τους. Επίσης: Βαρουλκός (για τους ανυψωτικούς γερανούς), Πνευματικά (2 βιβλία με θέμα την πίεση του αέρα και του νερού, το πιο γνωστό από τα έργα του Ήρωνα, που περιέχει τα σχέδια του για πολυάριθμα παιχνίδια και συσκευές που χρησιμοποιούν την πίεση του αέρα), Περί αύτοματοποιητικής (2 βιβλία για την κατασκευή των δημοφιλών εκείνη την εποχή αυτομάτων και παιχνιδιών, όπως πόρτες που ανοίγουν μόνες τους, φιγούρες που χύνουν κρασί, φιγούρες που χορεύουν, αυτόματα θέατρα, μηχάνημα που δίνει αγιασμένο νερό κ.ά), Βελοποιικά (= κατασκευή βλητικών μηχανών, επομένως για τα πυροβόλα κάπως βαρύτερης μορφής, όπως καταπέλτες για ρίψη βελών και λίθων).

Είναι γνωστό, ότι με τις περίφημες φιγούρες του Ήρωνα και τις κινούμενες εικόνες του στα αυτόματα θέατρα, άνοιξε τον δρόμο για τις διαφημιστικές πινακίδες, που βλέπουμε στους δρόμους, αλλά και για την ίδια την τηλεόραση!..

Σε πολύ αβέβαιη παράδοση βασίζονται τα Κατοπτρικά (λόγος για καθρέφτες)• το βιβλίο το έχουμε μόνο σε λατινική μετάφραση, καμωμένη, καθώς φαίνεται, από τον G. de Morbecke το 1269 από ένα ελληνικό χειρόγραφο, που έφερε όμως ως όνομα συγγραφέα το όνομα του Πτολεμαίου (εξού Liber Ptolemaei de speculis, πρώτη έκδοση: Βενετία 1518). Σε πολύ διασκευασμένη μορφή έχουμε τους πίνακες μετρήσεως (Μετρήσεις).

Άλλα έργα, για τα οποία εύκολα μπορεί να αποδειχθεί ότι δεν είναι γνήσια: Χειροβαλλίστρα (έργο βυζαντινής προέλευσης με θέμα την κατασκευή πυροβόλων) και Πολιορκητικά (έργο του 10ου αιώνα με θέμα τις πολεμικές μηχανές).

Να πούμε εδώ, ότι για όλους αυτούς τους ειδικούς κλάδους ο Ήρων έγραψε σε μια μορφή πολύ εύκολα κατανοητή απέφυγε δηλαδή τις περιττές θεωρητικολογίες και έδωσε, αντίθετα, μεγάλο βάρος σε πρακτικές εφαρμοσμένες μορφές και δυνατότητες, συχνά πολύ εκλαϊκευτικού χαρακτήρα.

Στην πραγματικότητα μερικές από τις «ανακαλύψεις» του και τις κατασκευές του έχουν καθαρά ωφελιμιστική αξία: η μετρική συσκευή, ο οδομετρητής, τα κάθε λογής ρολόγια του, η χρησιμοποίηση του αέρα ως κινητήριας δύναμης, ο πυροσβεστήρας με την καταθλιπτική αντλία.

Καμία αντίρρηση. Μερικά από τα σχέδια και από τις εφαρμογές του μπορεί να είχαν καθαρά παιγνιώδη χαρακτήρα, κυρίως οι δημοφιλείς του αυτόματες φιγούρες. Αρκετές επίσης από τις προτάσεις του ήταν δύσκολο να εκτελεσθούν ή ήταν τελείως ανεφάρμοστες (η σφαίρα και ο φυσητήρας που λειτουργούν με τον ατμό, το μουσικό «όργανο» που λειτουργεί με το νερό). Ωστόσο, πρέπει να παραδεχθούμε, ότι η πιο διάσημη εφεύρεσή του είναι η αιολόσφαιρα ή ατμοστρόβιλος, η πρώτη ατμομηχανή που καταγράφτηκε στην ιστορία!

ΙΣΩΣ ΚΑΙ ΛΙΓΟ … ΣΦΕΤΕΡΙΣΤΗΣ

Ο Ήρων δεν δήλωσε σχεδόν ποτέ σε τι βαθμό χρωστούσε τα σχέδια και τις ιδέες του σε κάποιους προδρόμους του• μερικοί από αυτούς ήταν ο Αρχιμήδης, ο Κτησίβιος και ο Φίλωνας ο Βυζάντιος. Ωστόσο, τα έργα του Ήρωνος έκαναν στον μεσαίωνα και στις αρχές των νεότερων χρόνων πολύ μεγάλη εντύπωση, κάτι που το δείχνει καθαρά και η πλούσια και ποικίλη παράδοση τους στα ελληνικά, λατινικά και αραβικά, ενώ στα πειράματα με τη δύναμη του ατμού που άρχισαν τον 17ο αιώνα, τα «πνευματικά» έργα του Ήρωνος από 80 χειρόγραφα (!) εξακολούθησαν να παίζουν μεγάλο ρόλο.Tα χειρόγραφα των έργων που μας παραδόθηκαν στην πρωτότυπη ελληνική τους μορφή φτάνουν πίσω ως τον 11ο αιώνα.

Posted in: