ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

Βόρεια Αμερική

Οι κοινότητες των Ελλήνων στη Βόρεια Αμερική, στις ΗΠΑ και στον Καναδά είναι από τις μεγαλύτερες της ελληνικής διασποράς από τα μέσα του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα. Στις ΗΠΑ ζουν περίπου 1,2 εκατομμύρια άτομα ελληνικής καταγωγής και στον Καναδά 350.000.
Οι Έλληνες είναι μεν διασκορπισμένοι σε όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ και στις επαρχίες του Καναδά, ωστόσο είναι συγκεντρωμένοι κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα – αν και στις ΗΠΑ διαμένουν στις προαστιακές ζώνες γύρω από τις μεγαλουπόλεις. Χαρακτηριστικά των Ελλήνων της Βόρειας Αμερικής είναι το υψηλό μορφωτικό τους επίπεδο και η κοινωνική τους ανέλιξη. Οι Ελληνοαμερικανοί και οι Ελληνοκαναδοί, μολονότι έχουν ενσωματωθεί, σε κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο, στο σύστημα των χωρών όπου ζουν, διατηρούν στενούς δεσμούς με την πατρίδα τους. Αυτό όμως δεν ισχύει για τους Έλληνες τρίτης και τέταρτης γενιάς. Πρόκειται για μια εκδοχή της ελληνικότητας που δεν συμβαδίζει με τη μορφή και το περιεχόμενο της ελληνικότητας που εκφράζεται μέσα από το ελληνικό κράτος ή με την ελλαδοκεντρική ελληνικότητα που παρατηρείται σε άλλους ελληνικούς πληθυσμούς της διασποράς. Πρόκειται για μια ταυτότητα που εκφράζεται ως ιδεολόγημα, ως συναισθηματικός δεσμός με οτιδήποτε είναι ελληνικό, ως επίγνωση της ελληνικής καταγωγής. Μια προσαρμογή του όρου «πολιτισμικό ελάχιστο» στην περίπτωση των Ελληνοαμερικανών ή των Ελληνοκαναδών είναι δύσκολη, καθώς δηλώνουν την ελληνικότητά τους με πολύ διαφορετικό τρόπο. Η ελληνικότητα των μεταναστών δεύτερης και τρίτης γενιάς καταδεικνύεται, κατά κανόνα, μέσα από τη σχέση τους με τη θρησκεία, καθώς και με την αναφορά στην καταγωγή τους, της οποίας συστατικό στοιχείο που προβάλλεται πολύ έντονα είναι η κληρονομιά του αρχαιοελληνικού πολιτισμού.

Η μαζική μετανάστευση των Ελλήνων στις ΗΠΑ ξεκίνησε στο γύρισμα του 20ού αιώνα και στον Καναδά μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πάνω από 400.000 Έλληνες κατέφθασαν στις ΗΠΑ από τα τέλη του 19ου αιώνα και μέχρι τη δεκαετία του 1920, οπότε τέθηκαν περιορισμοί στην είσοδο των μεταναστών στη χώρα. Στην αρχή ήταν Έλληνες από την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και τα νησιά, και αργότερα και από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Πρέπει να επισημανθεί ότι πολλοί σκόπευαν να παραμείνουν μικρό διάστημα στον Νέο Κόσμο και σχεδόν ένας στους τέσσερις επέστρεψε στην Ελλάδα έπειτα από λίγα χρόνια. Η απόφαση των υπολοίπων να εγκατασταθούν μόνιμα διαφάνηκε με την αύξηση του αριθμού των Ελληνίδων που κατέφθασαν στην Αμερική από το 1920. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο άρθηκαν σταδιακά οι περιορισμοί από τις αμερικανικές αρχές, μέχρι που το 1968 άνοιξαν διάπλατα οι πύλες της χώρας. Τότε δημιουργήθηκε ένα νέο ρεύμα μεταναστών από την Ελλάδα, η ροή του οποίου ήταν αμείωτη έως το 1974. Συνολικά, ο αριθμός των Ελλήνων μεταναστών την περίοδο μετά τον πόλεμο ήταν περίπου 100.000 και στο μεγαλύτερο μέρος τους προέρχονταν από την Ήπειρο και τη Μακεδονία. Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου ήταν το γεγονός ότι στις ΗΠΑ, εκτός από το πλήθος των ατόμων που προέρχονταν από αγροτικές περιοχές, πήγαν και πολλά μορφωμένα άτομα, είτε για να συνεχίσουν τις σπουδές τους είτε για να δουλέψουν ως ελεύθεροι επαγγελματίες, καθηγητές κ.λπ. Την ίδια εποχή οι απόγονοι των Ελλήνων που είχαν συρρεύσει στη χώρα πριν από τον πόλεμο είχαν ανέλθει κοινωνικά και είχαν ενσωματωθεί στην αμερικανική κοινωνία.

Η διατήρηση της ελληνικότητας στον χώρο της Βόρειας Αμερικής, εκτός του ότι είναι προσωπική επιλογή κάθε ατόμου, οφείλεται σε δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι η αποδοχή και η νομιμοποίηση της εθνοτικής ταυτότητας και στις ΗΠΑ και στον Καναδά, με κάποιες διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες. Οι ΗΠΑ εμμένουν στην ύπαρξη μιας κοινωνίας που αφομοιώνει και «αμερικανοποιεί» τους μετανάστες και τους απογόνους τους, αλλά παράλληλα αναγνωρίζει τη διαφορετικότητά τους όσον αφορά την εθνοτική συνείδηση, στην περίπτωση όσων έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό, και την εθνοτική κληρονομιά και παράδοση, στην περίπτωση των ατόμων που ανήκουν σε άλλες γενιές. Ο Καναδάς ακολουθεί πολιτική που δεν αποσκοπεί τόσο στην αφομοίωση όσο στην πολυπολιτισμικότητα, που σημαίνει ότι οι Καναδοί θα συνυπάρχουν αρμονικά με τις άλλες εθνικοτοπικές ομάδες. Γι’ αυτόν τον λόγο, συντείνει στη διατήρηση της εθνοτικής ταυτότητας, με τη δημιουργία συνθηκών που επιτρέπουν την ενίσχυσή της – μέσα από σχολεία και πολιτισμικές οργανώσεις.

Ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στη διατήρηση της ελληνικότητας στη Βόρεια Αμερική είναι οι εθνικοτοπικές και θρησκευτικές οργανώσεις που αναπτύσσουν πολύπλευρη δράση για την επίτευξη αυτού του σκοπού, με τη στήριξη, σε αρκετές περιπτώσεις, του ελληνικού κράτους. Τέτοιες οργανώσεις έχουν σπουδαία ιστορία και έντονη δράση στις ΗΠΑ και στον Καναδά. Σήμερα ορισμένες από τις παλαιότερες εξακολουθούν να υπάρχουν, όμως έχουν εμφανιστεί καινούργιες, οι οποίες προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες των ομογενών και να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα. Υπάρχουν δύο μεγάλες οργανώσεις που ιδρύθηκαν το 1922 και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο και στις ΗΠΑ και στον Καναδά – όλες οι άλλες εδρεύουν είτε στη μία είτε στην άλλη χώρα. Η πρώτη είναι η Αρχιεπισκοπή Βόρειας και Νότιας Αμερικής, που ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης και έχει μητροπόλεις στις ΗΠΑ, στον Καναδά και στη Λατινική Αμερική. Το 1996 όμως το Οικουμενικό Πατριαρχείο δημιούργησε ανεξάρτητες αρχιεπισκοπές στον Καναδά (με έδρα το Τορόντο), στη Νότια Αμερική (με έδρα το Μπουένος Άιρες) και στην Κεντρική Αμερική (με έδρα την Πόλη του Μεξικού) και έτσι η Αρχιεπισκοπή Βόρειας και Νότιας Αμερικής έπαψε πλέον να υφίσταται. Παρ’ όλα αυτά, η επιρροή της συνέχισε να είναι καθοριστική για τους Έλληνες της Βόρειας Αμερικής, κυρίως των ΗΠΑ παρά του Καναδά, όπου ορισμένες κοινότητες διατήρησαν μια σχετική οργανωτική αυτονομία. Η άλλη μεγάλη οργάνωση είναι η Αμερικανοελληνική Εκπαιδευτική Προοδευτική Ένωση, ή ΑΧΕΠΑ, που είχε την έδρα της στην Ατλάντα των ΗΠΑ και αργότερα μεταφέρθηκε στην Ουάσιγκτον, όμως απέκτησε παραρτήματα και στον Καναδά – το πρώτο στο Τορόντο το 1928.

Αριθμητικά και στατιστικά δεδομένα

Σύμφωνα με την απογραφή των ΗΠΑ του 2000, 1.153.295 άτομα δήλωσαν ότι ήταν ελληνικής καταγωγής, απόφαση που ήταν υποκειμενική. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτός ο αριθμός εκφράζει μια μικρή αύξηση σε σχέση με το αντίστοιχο της απογραφής του 1990. Αυτό οφείλεται μάλλον στην έξαρση του φαινομένου της πολυπολιτισμικότητας που παρατηρήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο τη δεκαετία του 1990 και ενθάρρυνε τις εθνοτικές επιλογές και ταυτίσεις. Επιπλέον, το αποτέλεσμα της απογραφής του 2000 αφορούσε την καταγωγή και όχι την εθνοτική ταυτότητα. Ακόμη, σύμφωνα πάντα με την ίδια απογραφή, 365.435 δήλωσαν ότι «μιλούσαν ελληνικά στο σπίτι», δηλαδή είχαν τις βασικές γνώσεις της ελληνικής. Το ποσοστό αυτό συμπίπτει με το ποσοστό του 30 με 35% του συνόλου, που αποτελείται από Ελληνοαμερικανούς πρώτης και δεύτερης γενιάς, των οποίων, ως επί το πλείστον, οι γονείς είναι και οι δύο Έλληνες. Το ίδιο ποσοστό συμμετέχει στις διάφορες εθνικοτοπικές οργανώσεις και διατηρεί στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού, αν και για πολλούς ελληνοαμερικανούς, όπως ήδη αναφέρθηκε, η ταυτότητα εκφράζεται ως ιδεολόγημα, συναισθηματικός δεσμός, ή επίγνωση της ελληνικής καταγωγής.

Ένα από τα βασικά γνωρίσματα της ελληνικής παρουσίας στις ΗΠΑ είναι η σημαντική της γεωγραφική διασπορά και κινητικότητα. Το κύμα των Ελλήνων μεταναστών είχε μαζικό χαρακτήρα στις αρχές του αιώνα και προορισμό τις πολιτείες της ανατολικής ακτής (Νέα Υόρκη, Νιου Τζέρσεϊ και Πενσιλβάνια, με επίκεντρο την πόλη της Νέας Υόρκης), τις βορειοανατολικές πολιτείες (Κονέκτικατ, Μασαχουσέτη, Νιου Χάμσαϊρ, Ρόουντ Άιλαντ, με επίκεντρο τη Βοστόνη) και τις μεσοδυτικές πολιτείες (Ιλινόις, Ιντιάνα, Μίσιγκαν και Οχάιο με επίκεντρο το Σικάγο). Η εγκατάσταση όμως των Ελλήνων στις αρχές του αιώνα συνέπεσε με το «άνοιγμα» των δυτικών πολιτειών και γρήγορα συνέρρευσαν σε αυτές τις πολιτείες, και κυρίως στην Καλιφόρνια, πολλοί Έλληνες. Λίγο αργότερα η οικονομική ανάπτυξη του αμερικανικού Νότου οδήγησε και τη δημογραφική αύξηση των Ελλήνων στη Φλόριντα, στην Ατλάντα και στο Τέξας. Ουσιαστικά, μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Έλληνες είχαν εξαπλωθεί απ’ άκρου εις άκρον στις ΗΠΑ και σε εκατοντάδες πόλεις, μεγάλες και μικρές, αν και οι περισσότεροι ομογενείς εξακολουθούσαν να είναι συγκεντρωμένοι στη Νέα Υόρκη και στο Σικάγο.

Πηγή: Οι δρόμοι των Ελλήνων
Η ιστορία των Ελληνικών Κοινοτήτων στις πέντε Ηπείρους
Κείμενο: Αλέξανδρος Κιτρόεφ
Εκδόσεις: Polaris
Σελ.: 480

Posted in: