ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ Ο ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΣ ΗΡΩΑΣ

Ο θρακιώτικος θρύλος που έγινε τραγωδία, ταινία, μπαλέτο!

«Ο Σπάρτακος διεξήγαγε, ίσως, τον μοναδικό δίκαιο πόλεμο στην ιστορία» (Βολταίρος)

Στις 20 και 21 Οκτωβρίου 2011 στο θέατρο Badminton των Αθηνών θα δοθεί η παράσταση του μπαλλέτου «Σπάρτακος», με τον θρύλο των Μπολσόι, τα Μπαλλέτα Grigorovich, του Θεάτρου της Ρωσίας. Το μπαλλέτο είναι βασισμένο στο βιβλίο του Ραφαέλο Τζιοβανόλι, σε μουσική Αράμ Κατσατουριάν και χορογραφία του Γιούρι Γκριγκορόβιτς. Επί τη ευκαιρία, ας δούμε ποιος ήταν ο Θραξ Σπάρτακος.

Ο Σπάρτακος γεννήθηκε στην Θράκη και έβοσκε τα ζώα του στην γενέτειρά του. Αναφέρεται θρακικής - κατ’ άλλους, με λιγότερες πιθανότητες, νουμιδικής - καταγωγής. Ανήκε στην φυλή των Μαιδών Θρακών (ή Μαίδων ή Μαιδοβιθυνών, που κατοικούσε στις όχθες του ποταμού Στρυμόνος). Μάλιστα, αρκετοί Θράκες βασιλείς έφεραν το όνομα Σπάρτακος ή Σπάρτοκος, πράγμα που ίσως δηλώνει αριστοκρατική καταγωγή του επαναστάτη. Όταν οι Ρωμαίοι έκαμαν πόλεμο εναντίον της γενιάς των Σπαρτακιδών, ίσως να συνελήφθη αιχμάλωτος, εργάσθηκε δούλος σε ορυχείο, επωλήθη σε ιδιοκτήτη σχολής μονομάχων, είτε έγινε μισθοφόρος στον ρωμαϊκό στρατό, απ’ όπου λιποτάκτησε, και εν τέλει συνελήφθη και κατέληξε στην σχολή μονομάχων του Γνάιου Λέντουλου Βατιάτου στην Καπύη της Καμπανίας. Η Καπύη ήταν περίφημη για τις σχολές μονομάχων της! Οι περισσότεροι εξ αυτών ήσαν ελληνικής καταγωγής (γαλατικής ή θρακικής). Περίπου 200 λοιπόν σκλάβοι, και ο Σπάρτακος ανάμεσά τους, οργάνωσαν σχέδιο αποδράσεως. Το σχέδιο όμως διέρρευσε. Αλλά κάποιοι μονομάχοι (οι αριθμοί ποικίλλουν ανά πηγή: 78 ή 70 ή 50, ή 30!) κατάφεραν να δραπετεύσουν, με όπλα. μαγειρικά σκεύη! (Αυτή μπορεί να θεωρηθεί η πρώτη επανάσταση της. κατσαρόλας στον κόσμο!). Λήστεψαν μια εφοδιοπομπή, η οποία μετέφερε οπλισμό κι έτσι οπλισμένοι κατέφυγαν στον Βεζούβιο. Απ’ εκεί διενεργούσαν επιδρομές και ζούσαν ληστρικά. Ο «ελληνικότερος, ανδρείος, πράος, συνετός και με υψηλό φρόνημα» (κατά Πλούταρχο) Σπάρτακος αναδείχθηκε αρχηγός, υποκινητής και εμψυχωτής τους. Μιας οργανώσεως που δεν είχε αρχικώς κοινωνικές αξιώσεις. Στόχο είχε την επιστροφή των δούλων στις πατρίδες τους. Εκ των γαλατικής καταγωγής ηγετών της ξεχώρισαν οι Κρίξος και Οινόμαος. Στις τάξεις τους άρχισαν να εντάσσονται και άλλοι πτωχοί και κατατρεγμένοι - κυρίως αγρότες - τους οποίους εκπαίδευε ο Σπάρτακος. Έτσι σιγά-σιγά δημιουργήθηκε ένας μικρός στρατός! Συνέχιζαν τις ληστείες και για να ανανεώσουν τον οπλισμό τους, διότι τον οπλισμό των μονομάχων που είχαν τον θεωρούσαν υποτιμητικό. Οι Ρωμαίοι αρχικώς υποτίμησαν τον στρατό του Σπάρτακου. Και έστειλαν μόνο 3.000 εκπαιδευμένους άνδρες, υπό τον πραίτορα Γάιο Κλαύδιο Γλάβρο ή Πούλχρο. Άλλωστε ο Πομπήιος πολεμούσε στην Ισπανία και ο Λούκουλος στον Πόντο εναντίον του Μιθριδάτη. Στην μάχη που επακολούθησε οι επαναστάτες-δούλοι του Σπάρτακου με παράτολμη ενέργεια, που δεν περίμενε κανείς, καταρριχήθηκαν με αυτοσχέδια σχοινιά (καμωμένα από κλήματα!) και κατατρόπωσαν τους Ρωμαίους! Παρόμοια τύχη είχε και ο στρατός του πραίτορα Πόπλιου Βαρίνιου, που εστάλη να τους αντιμετωπίσει. Απ’ αυτές τις νίκες, οι επαναστάτες κέρδισαν πολύ οπλισμό. Και το 72 π.Χ. βρίσκουμε τον Σπάρτακο, κύριο σχεδόν όλης της Καμπανίας! Απ’ τους πολέμους του, κατεστράφη ολοσχερώς το Μεταπόντιο! Ο επαναστατικός στρατός, τώρα φθάνει τις 70.000! Συγκροτούν και πολυάριθμο ιππικό (από βοσκούς και ζωοκλέφτες της Λευκανίας).

Μόλις τότε κατάλαβαν οι Ρωμαίοι πως ο Σπάρτακος δεν είναι μια ακόμη μικρο-εξέγερση στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας τους, αλλά μια δυνατή γροθιά στο μαλακό υπογάστριο, μια ανάσα από την Ρώμη! Γι’ αυτό και αποστέλλουν τους υπάτους Γέλλιο Ποπλικόλα και Λέντουλο Κλαυδιανό - με δυο λεγεώνες έκαστος - και ένα ισχυρό επικουρικό σώμα, υπό τον Κόιντο Άρριο, για να τον αντιμετωπίσουν! Ο στρατός του Σπάρτακου είχε διογκωθεί τόσο, που αναγκαστικά διασπάσθηκε. Ο Σπάρτακος οδήγησε τον στρατό του προς Β. ούτως ώστε να φύγουν για τις πατρίδες τους, όσοι το ήθελαν κι έτσι να ελαφρώσει το στράτευμα και να γίνει πιο ευκολοκυβέρνητο, αλλά και για να εξέλθει από τα όρια της Ρωμ. Αυτοκρατορίας. (Περίπου 30.000 άνδρες, όμως, κυρίως κελτικής και γερμανικής καταγωγής, υπό τον Κρίξο έμειναν στην Απουλία, συνεχίζοντας τις λεηλασίες, και ο Γέλλιος εστάλη να τους αντιμετωπίσει, σε ανοικτή μάχη, πλησίον της νυν Foggia. Αρχικώς ηττήθηκε, χάνοντας μάλιστα και το στρατόπεδό του! Αλλά «μεθυσμένοι» οι επαναστάτες επιδόθηκαν σε απολαύσεις και καταχρήσεις με αποτέλεσμα η αντεπίθεση του Γέλλου να τους βρει ανίκανους να πολεμήσουν. Σ’ αυτήν την μάχη εξοντώθηκαν τα 2/3 του στρατού των πρώην σκλάβων, μεταξύ των οποίων και ο Κρίξος). Ο Σπάρτακος βάδιζε προς την Β. Ιταλία, μέσω των Απεννίνων. Οι δύο ύπατοι που εστάλησαν να τον αντιμετωπίσουν συνετρίβησαν διαδοχικώς! Μανιασμένοι τότε οι επαναστάτες καταδίωξαν ανηλεώς τους ηττημένους Ρωμαίους, σκοτώνοντας πολλούς, εκδικούμενοι τον θάνατο του Κρίξου, για τον οποίον είχαν εν τω μεταξύ μάθει. (Σε μια προσπάθεια εκβαρβαρισμού του Σπάρτακου αναφέρεται ότι θυσιάσθηκαν 300 Ρωμαίοι αιχμάλωτοι προς τιμήν του νεκρού Κρίξου)! Πάντως, έτσι ο Σπάρτακος εισήλθε στην «εντεύθεν των Άλπεων Γαλατία», με στόχο να φθάσει το στράτευμα στην πατρίδα του, Θράκη. Ο πραίτωρ Μάντιος που είχε την ατυχία να τον αντιμετωπίσει. ηττήθη κι αυτός! Το ίδιο και ο τακτικός στρατός (10.000 ανδρών) του διοικητού της περιοχής Γάιου Κάσσιου Λογγίνου, που σχεδόν διελύθη πλησίον της Mutina (νυν Μόντενα)! Ο Σπάρτακος είχε φθάσει πλέον στον Πάδο. Σε λίγο θα έβγαινε από τα όρια της Ρωμ. Αυτοκρατορίας! Αλλά επειδή οι στρατιώτες του είχαν εθισθεί στην λαφυραγωγία, τον πίεσαν να μη διαβεί τις Άλπεις, όπως ήταν το σχέδιό του, αλλά να επιστρέψει στην Ιταλία. Υπό το σοβαρό ενδεχόμενο εσωτερικής συγκρούσεως, ο Σπάρτακος έδιωξε τους αμάχους (οι οποίοι πέρασαν τις Άλπεις) και αλλαξοδρόμησε, έκανε δηλ. αυτό που του ζήτησε το στράτευμά του. Στόχος τους τώρα ήταν η πλούσια Σικελία. Είχε τεράστιο αριθμό σκλάβων, που υπολόγιζε ότι θα συνταυτισθούν μαζί του. Εξ άλλου οι σκλάβοι στην Σικελία είχαν ήδη κάμει δυο επαναστάσεις. Γι’ αυτό εζήτησε την βοήθεια Κιλίκων Μικρασιατών πειρατών. Η Ρώμη έτρεμε ενώπιον αυτού του ενδεχόμενου. Ο Σπάρτακος διέλυσε και το Σώμα του Κόιντου Άρριου. Πλέον η Ρώμη έμοιαζε ανοχύρωτη πόλη! Παρ’ όλ’ αυτά, ο Σπάρτακος με 120.000 άνδρες προσπέρασε την Αιώνια Πόλη και συνέχισε προς Ν. στην Βρεττία!.. Η Σύγκλητος ανέθεσε την πάταξη του στον πραίτορα στρατηγό Μάρκο Λικίνιο Κράσσο (με στράτευμα 40.000 ανδρών) και ανακάλεσε εσπευσμένα τον Πομπήιο και τον Λούκουλο! Ο Κράσσος συνεννοήθηκε με τον Μόμμιο (δ/κτή υπατικού στρατού κοντά στην Ανκόνα) να παρακολουθεί τις κινήσεις του εχθρού και να του δίνει αναφορά, αλλά να μη δώσει μάχη. Ο Κράσσος ήθελε να εγκλωβίσει τον Σπάρτακο στην Πικηνίδα. Ο Μόμμιος παράκουσε τις εντολές, έδωσε μάχη και δέχθηκε μια ταπεινωτική ήττα! Αλλά ο Σπάρτακος, ευρέθη εγκλωβισμένος κοντά στο Ρήγιον, διότι οι πειρατές εισέπραξαν μεν τα ναύλα, αλλά αθέτησαν την συμφωνία περαιώσεως του στρατού του στην Σικελία. Παραλλήλως απατήθηκε και από τους χωρικούς της Σικελίας, τους οποίους προσπάθησε να ξεσηκώσει. Ο Σπάρτακος ήταν τώρα με την πλάτη στον τοίχο. Ο Κράσσος έσκαψε μία τάφρο και κατασκεύασε ένα τείχος - μήκους 53 χλμ. - στον αυχένα της χερσονήσου του Ρηγίου, αλλά πάλι οι επαναστάτες του Σπάρτακου ξέφυγαν! Εν μια νυκτί μπάζωσαν ένα σημείο της τάφρου και διέφυγαν προς το Βρινδήσιο (νυν Mπρίντιζι)!.. Αυτή η διαφυγή, έκανε το Σώμα του Σπάρτακου να ξαναδιαλυθεί. Περίπου 12.000 άνδρες υπό την ηγεσία των Γαλατών Γανίκου και Κέστου απεκόπησαν και ξαναγύρισαν στην παλαιά τους τέχνη, αυτήν της ληστείας. Οι εναπομείναντες με τον Σπάρτακο κατέφυγαν στα βουνά Πετέλια (νυν Στρόμπολι). Οι διοικητές του Κράσσου, Σκρόφας και Ρούφος, τους καταδίωξαν. Αλλά στην συμπολή και πάλι οι Ρωμαίοι διαλύθηκαν και αποσύρθηκαν καταντροπιασμένοι στο στρατόπεδό τους.

Γεμάτοι νίκες οι επαναστάτες έγιναν υπερφίαλοι και αλαζόνες. Ξαναζήτησαν να προσπαθήσουν να περάσουν στην Σικελία. Ο Λούκουλος όμως είχε καταφθάσει στην περιοχή (ο Πομπήιος αναμενόταν). Μπροστά σ’ αυτό το ενδεχόμενο, ο Σπάρτακος θέλησε να κάμει μια πολιτικο-στρατιωτική συμφωνία με τον Κράσσο. Οι «μεθυσμένοι από νίκες» όμως σύντροφοί του, τον απέτρεψαν και με τα ξίφη τους τον υποχρέωσαν να δώσει νέα μάχη. Η τελική μάχη εδόθη στα Βασιλικάτα Λουκανίας, στις όχθες του ποταμού Σιλάρου. Ήταν άνοιξη του 71 π.Χ. Περίπου 35.000 επαναστάστες έδωσαν πολύωρη και αιματηρή μάχη, την οποία φαινόταν στην αρχή πως την κέρδιζαν. Ο Σπάρτακος - ως άλλος Μ. Αλέξανδρος - αναζητώντας να φονεύσει τον ίδιο τον Κράσσο, σκοτώθηκε. Το πτώμα του δεν αναγνωρίσθηκε ποτέ. Συνελήφθησαν περίπου 6.000 επαναστάτες, οι οποίοι και σταυρώθηκαν κατά μήκος της Αππίας Οδού! Οι σταυροί τους, με τα αποσυντιθέμενα πτώματα «κοσμούσαν» για χρόνια την μεγάλη ρωμαϊκή οδό, προς παραδειγματισμόν. Διέφυγαν μόνο 5.000 περίπου δούλοι, οι οποίοι διαλύθηκαν εύκολα από τον Πομπήιο.

Αλλά επειδή έχει πολύ μεγάλη σημασία, η υστεροφημία του ηγέτη, είναι χαρακτηριστικό πως όταν ο Κράσσος συνέλαβε αιχμαλώτους όσους επαναστατημένους δούλους επέζησαν της ήττας τους, ζήτησε να του δείξουν ποιος είναι ο Σπάρτακος και εις αντάλλαγμα θα τους χάριζε την ζωή. «Αυτός είναι ο Σπάρτακος!» φώναξε ένας κι έδειξε έναν άλλον. «Αυτός είναι ο Σπάρτακος!» φώναξε ένας άλλος κι έδειξε άλλον. «Αυτός είναι ο Σπάρτακος!» φώναζαν εν συνεχεία όλοι κι έδειχναν όλους. Έτσι, ο Κράσσος τους σταύρωσε όλους, αλλά η ηχώ τους έμεινε στους αιώνες...

Αυτή ήταν και η μεγαλύτερη και η σημαντικότερη εξέγερση εντός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μέσα στα σπλάγχνα της. Εξ αιτίας της άρχισαν οι σκλάβοι να αξιοποιούνται, ανάλογα με την τέχνη και την μόρφωσή τους. Μειώθηκε ο αριθμός των σκλάβων, καλυτέρεψαν οι συνθήκες διαβιώσεώς τους, αυξήθηκε ο αριθμός παιδιών που μπορούσαν να γεννήσουν δούλοι γονείς, αυξήθηκαν οι απελεύθεροι, κλπ. Το όνομά του έγινε συνώνυμο της ύβρεως και της χειρότερης συμφοράς στην Ρώμη. Ο Μάρκος Αντώνιος απεκάλεσε «Σπάρτακο» τον νεαρό Οκταβιανό, για να επισύρει εναντίον του την μήνη των μεγαλοϊδιοκτητών δούλων. Και ο Κικέρων αποκαλούσε «Σπάρτακους» τους πολιτικούς του αντιπάλους! Ο ιστορικός Ευτρόπιος (4ος αι. μ.Χ.) συνέκρινε την εξέγερση του Σπάρτακου με τις εκστρατείες του Αννίβα!

Και γενικώς, ο Σπάρτακος είχε αρνητική εικόνα έως και την Αναγέννηση! (Την ιστορία την γράφουν οι νικητές). Το 1760 ο Γάλλος Bernard-Joseph Saurin γράφει μια τραγωδία με θέμα τον Σπάρτακο, βασιζόμενος στον Πλουτάρχο, όπου τον παρουσιάζει ως ευγενή ήρωα. Η απήχησή της ήταν τέτοια, που έκανε την διανόηση να ανατρέξει στα ιστορικά κείμενα και να αποκαταστήσει τον Θρακιώτη αγωνιστή της δημοκρατίας και της απελευθερώσεως. Έτσι σήμερα, ο Θραξ Σπάρτακος εξακολουθεί να είναι το παγκόσμιο σύμβολο της εξεγέρσεως εναντίον των κοινωνικών αδικιών και ανισοτήτων.

Έκτοτε, πολλοί σύλλογοι, κόμματα, φορείς, κλπ. επήραν το όνομά του, όπως λ.χ. οι αριστεροί Σπαρτακιστές (Κ. Λίμπκνεχτ, Ρ. Λούξεμπουργκ, Φ. Μέρινγκ. Κ. Τσέτκιν, Γ. Πικ, Κλ. Τζέτκιν) της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης που δραστηριοποιήθηκαν στην Γερμανική Επανάσταση του 1918, και έγιναν το κατοπινό ΚΚ Γερμανίας, κ.ά.

Ο Σπάρτακος έγινε κινηματογραφική ταινία στο Χόλλυγουντ (1960) σε σκηνοθεσία Στάνλεϊ Κιούμπρικ με πρωταγωνιστή τον Κερκ Ντάγκλας, βάσει του ομωνύμου ιστορικού μυθιστορήματος του Αμερικανού συγγραφέα Χάουαρντ Φαστ.

Ο Θραξ Σπάρτακος, λοιπόν, ηγήθηκε μεγάλης επαναστάσεως εναντίον των Ρωμαίων, σε μια εποχή που έμοιαζε ότι τίποτε δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην εξάπλωση της ρωμαϊκής πολεμικής δυνάμεως και την εδραίωσή της στην Μεσόγειο.

Οι συντελεστές του μπαλλέτου

Για το μπαλλέτο «Σπάρτακος» έγραψε μουσική ο Ρώσος (αρμενικής καταγωγής) συνθέτης Αράμ Κατσατουριάν (1954). Αρχικώς παρουσιάσθηκε το 1956 σε χορογραφία του Λεονίντ Γιάκομπσον από τα μπαλλέτα Κίρωφ, έπειτα από τον Ιγκόρ Μωυσίβ (1958), αλλά η χορογραφία που τελικώς έμεινε στην ιστορία ήταν του Γιούρι Γκριγκορόβιτς (1967) στα μπαλλέτα Μπολσόι.

Ο Γκριγκορόβιτς κυριάρχησε για περισσότερα από 30 χρόνια ως χορευτής, χο­ρογράφος αλλά και καλλιτεχνικός δ/ντής των Μπαλλέτων Μπολσόι (1964-95). Γεννήθηκε στην Αγ. Πετρούπολη (1927). Ξεκίνησε από τα Κίρωφ Μαρίνσκι, στα οποία χόρευε και χορο­γραφούσε (1946-62). Το 1964 πήγε στα Μπολσόι ως χορογράφος και καλλιτεχνικός δ/ντής και εκεί παρουσίασε μεγάλες χορογραφίες σε ιστορικές παραστάσεις όπως: «Καρυοθραύστης» (1966), «Σπάρτακος» (1967) και «Ιβάν ο Τρομερός» (1975), ενώ διασκεύασε και διάσημα έργα, όπως «Λίμνη των Κύκνων», «Η Ωραία Κοιμωμένη» κ.ά. Με τον Γκριγκορόβιτς διευθυντή, τα μπαλλέτα Μπολσόι έκαναν πάνω από 100 περιοδείες σ’ όλον τον κόσμο και καθιερώθηκε ως το καλύτερο μπαλλέτο στον κόσμο. Το 1995 αφήνει τα Μπολσόι και αποφασίζει να δημιουργήσει την δική του ομάδα, το «Yuri Grigorovich Ballet Theatre of Russia». Στην Ελλάδα το 1992 ο Γκριγκορόβιτς παρουσίασε την παραγωγή του «Ηλέκτρα» στο Φεστιβάλ Αθηνών. Το εφετινό φθινόπωρο ο Γκριγκόροβιτς διευθύνει και πάλι το ανέβασμα της παραστάσεως «Η ωραία κοιμωμένη» στο θέατρο Μπολσόι, ενώ η παράσταση «Καρυοθραύστης», με την χορογραφία του, θα είναι από τις πρώτες παραστά­σεις που θα ανεβούν στην ανακαινισμένη αίθουσα του θεάτρου Μπολσόι, που ανοίγει αυτόν τον Οκτώβριο. Επίσης στις 2 Ιανουαρίου 2012 θα γίνει τιμητική εκδήλωση στο θέατρο Μπολσόι για τα 85α του γενέθλια.

ΠΗΓΕΣ:

Αππιανός (« Εμφυλίων» Α΄-Ε΄), Κικέρων, Πλούταρχος («Μάρκος Κράσσος»), Γ. Κρ. Σαλλούστιος («Historia»), Γ. Αν. Ιούλ. Φλώρος («Rerum Romanorum» l. IV - ή Epitome de Gestis Romanorum).
Alfoldy G. «Ιστορία της ρωμαϊκής κοινωνίας».
Bianchi P. “Η Επανάστασις του Σπάρτακου”, περ/κό “Ιστ. Εικονογραφημένη”, τ. 33, Μάρτιος 1971.
Ρίγκομπερτ Γκ. «Η Εξέγερση του Σπάρτακου», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», 1988.
Hartwig “Der Sklavenkrieg des Spartacus” («Ο πόλεμος των σκλάβων του Σπάρτακου»), 1894.

Posted in: